از نظر دستورهای اسلامی لااقل دو ده شب در سال هست كه وضع خاصی دارند و عنایت خاصی
به آنها هست. یكی ده شب اول ماه ذی الحجه است كه می آید و می گذرد و ما اصلا احساس
نمی كنیم كه چنین ده شبی آمد و رفت. شاید [از نظر فضیلت ] هیچ ده شب متوالی مثل این ده شب
وجود ندارد
[1]. موسی در اول ذی القعده به میقات الهی رفت و یك میقات و به اصطلاح یك نوع
خلوت سی شبی با خدای خودش داشت، ولی مثل اینكه در آن سی شب نتوانست به پایان برساند،
[لذا] تكمیل شد به ده شب دیگر و شد چهل شب، یك اربعین. آن ده شبی كه با آن تكمیل شد،
همین ده شب اول ذی الحجه بود. و لهذا در اخبار و روایات ما نمازی وارد شده
[2]كه در دهه اول
ذی الحجه بین نماز مغرب و عشاء خوانده می شود و در آن بعد از «حمد» و «
قُلْ هُوَ اَللّهُ » این آیه
خوانده می شود:
وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قالَ
مُوسی لِأَخِیهِ هارُونَ اُخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ اَلْمُفْسِدِینَ [3]. در كتابهای دعا هم برای
این شبها آداب خاصی هست و اهل معنا معتقدند كه در این شبها آثار خاصی هست كه در شبهای
دیگر نیست؛ یعنی اگر كسی به دستورهایی كه در باره این شبها رسیده عمل كند آثار خاصی دارد.
پس «فجر» به عنوان قطعه ای [روحانی ] از شبانه روز [مطرح است ] و این ده شب (یعنی ده
شبانه روز) به عنوان قطعه ای روحانی از سال.
ده شب دیگری كه به عنوان «ده شبی» در فضیلتْ بعد از این ده شب است، اگرچه بعضی از
شبهایش افضل از شبهای این ده شب است، ده شب آخر ماه مبارك رمضان است. رسول خدا از
شب بیست و یكم ماه رمضان دستور می دادند دیگر برای ایشان بستر پهن نشود و این ده شب را در
مسجد به حال اعتكاف به سر می بردند. آنچه برای موسی در آن چهل شب حاصل شد، برای امت
اسلام در ماه رمضان حاصل می شود و شب قدر در واقع برای آن كسی است كه این وظیفه خودش
را به پایان می رساند.
وَ لَیالٍ عَشْرٍ. و سوگند به شبهایی ده گانه. اینجا هم مثل آیه قبل قسم به ده شبِ كسانی است
كه این ده شب را دارند. خیلی از افراد یك عمر در دنیا زندگی می كنند و اصلا فجری یا چنین ده
شبی ندارند.
ما در اوایل طلبگی در مدرسه ای در مشهد بودیم. معمولا در ماه رمضان درسها تعطیل است و
شبها درسهایی به عنوان درس تعطیلی برگزار می شود. یادم می آید طلبه ای بود كه به سیگار و چای
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 531
خیلی عادت داشت. شبهای ماه رمضان اصلا نمی خوابید. بعد از طلوع صبح و حدود آفتاب
می خوابید تا نیم ساعت به غروب. نیم ساعت به غروب بیدار می شد و نماز ظهر و عصرش را
می خواند. آخر ماه كه می خواستند شهریه بدهند متصدی شهریه به او گفت: من تو را غایب
می نویسم، تو ماه رمضان خواب بودی و اصلا اینجا نبودی.
برخی از مردم اصلا در بعضی از وقتها حضور ندارند. خواب برادر مرگ است و نیمه مردگی
است. اگر كسی در تمام عمرش بین الطلوعین خواب باشد، در واقع اصلا در عمرش بین الطلوعین
ندارد. كسی هم كه ده شب ذی الحجه بگذرد و برای او با شبهای دیگر هیچ فرقی نداشته باشد پس
اصلا چنین ده شبی ندارد. بنابراین در این آیه قسم به ده شبِ چنین شخصی نمی خورد، بلكه قسم
به ده شبِ كسانی می خورد كه این ده شب را دارند.
وَ اَلشَّفْعِ وَ اَلْوَتْرِسوگند به جفت و سوگند به طاق. خود آیه بیان نمی كند كه مقصود از جفت و
طاق چیست و حتی بعضی از مفسرین احتمال داده اند كه یك معنای اعمی مقصود باشد كه شامل
خیلی چیزها بشود.
[1] - . البته تك شب افضل وجود دارد، مثل شب قدر، ولی مقصود ما ده شب متوالی است.
[2] - . در كتابهای دعا مثل مفاتیح هم هست.