وَ ما بَناهاو آنچه اینها را ساخته است. چرا گفت: «آنچه ساخته است» در حالی كه باید بگوید: «وَ
مَنْ بَنیها» یعنی آن كسی كه ساخته است، چون خدا ساخته است و در مورد خدا باید «كس» به كار
برده شود نه چیز؟ «ما» یعنی چیز، و «مَنْ» یعنی كس.
اینجا دو احتمال داده شده. احتمال اول اینكه گاهی در مقام تعجب، از «كس» به عنوان «چیز»
اسم برده می شود. گاهی انسان به یك انسان عِملاق
[1]و قهرمان برمی خورد كه در جهتی به نظرش
یك غول می آید، مثلا در فكر یا هوش یا كشتی گیری یا هیكل، آنگاه می گوید: «چه هست! » ، یا به
پدر آن انسان می گوید: «خدا به تو چه داده! » این در مقام تعجب است. پس در این آیه مقصود از
«ما» خداست و آنچه كه از اسباب مرموز آفریده است كه به موجب آنها نظام این عالم برقرار
است.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 569
[1] - . [یعنی غول پیكر. ]