وَ اَلْقَمَرِ إِذا تَلاهاسوگند به ماه آنگاه كه دنبال می كند خورشید را. برای ماه دو حالت وجود دارد كه
می تواند مصداق این آیه باشد. شبهای اول ماه، خورشید كه غروب می كند اولِ طلوع ماه است. دو
سه شب آخر ماه، ماه در محاق و تحت الشعاع است و اصلا دیده نمی شود. شب اول ماه كه كمی
فاصله [با افق ] زیادتر می شود قابل رؤیت می شود. شب اول هر ماه، شبی است كه ماه خورشید را
دنبال می كند؛ یعنی خورشید كه غروب می كند ماه ظاهر می شود و بعد پشت سر خورشید ناپدید
می شود. ممكن است كسی بگوید: اینجا خدا به چنین منظره ای سوگند یاد كرده. ولی از آنجا كه در
زبان عربی بر خلاف فارسی ماه شبهای اول اسم خاص دارد و به آن «هلال» می گویند
[1]، می توان
گفت مقصود از آیه این معنی نیست.
بنابراین احتمالا مقصود از ماه در این آیه ماه شب چهاردهم است. (البته این احتمال خیلی
قوی نیست چون در این آیه كلمه «بدر» به كار نرفته و همان اشكالی كه به وجه قبل وارد است، به
این وجه هم وارد است. ) در شب چهاردهم از این طرف خورشید در مغرب غروب می كند و از آن
طرف ماه از مشرق طلوع می كند، به طوری كه انسان مخصوصا اگر در جای مرتفع و بلندی باشد
دو كره در مقابل خود می بیند كه یكی فرو می رود و دیگری ظاهر می شود
[2].
شاید بیشتر مفسرین این وجه دوم را ذكر كرده اند. خدا به این منظره عالی قسم می خورد.
سوگند به ماه آنگاه كه دنبال می كند خورشید را، یعنی در طلوع و غروب، خورشید كه غروب
می كند ماه از آن كرانه دیگر ظاهر می شود.
[1] - . كما اینكه در عربی به ماه شب چهاردهم «بدر» گفته می شود. البته به همه اینها «قمر» هم گفته می شود.
[2] - . منوچهری در قصیده ای شب چهاردهمی را كه در منزل محبوبش فرود می آید این گونه توصیف می كند: مه و
خورشید را بینم مقابل.