در تفسیر صافی ذیل آیه «
وَ مِنْهُمْ أُمِّیُّونَ لا یَعْلَمُونَ اَلْكِتابَ إِلاّ أَمانِیَّ» [1]روایتی از امام حسن
عسكری علیه السلام نقل می كند كه ایشان از جد بزرگوارشان امام صادق علیه السلام نقل می كنند كه راوی
سؤال می كند: «چرا خدا در این آیه جُهّال یهود و بی سوادها و اُمّیها را هم مذمت می كند و مورد
ملامت قرار می دهد؟ اینها كه درس نخوانده اند و سواد ندارند و به اصطلاح، مردم بسیط و
بیچاره ای هستند كه از اول كه متولد شده اند جز محیط خودشان چیز دیگری ندیده اند. اینها كه
تقصیری ندارند. افرادی مقصرند كه عالم و دانا هستند و حجت بر آنها تمام شده است» . جواب امام
مفصل است. در قسمتی از جواب می فرمایند: اشتباه نكنید! بعضی مسائل هست كه هر انسانی
اضطرارا آنها را می فهمد؛ یعنی معرفت بعضی از امور را خدا اضطرارا در قلب انسان قرار داده است.
بعد مثال می زنند و می فرمایند: این جهّالِ از یهود می دیدند كه علمایشان آنها را از بعضی امور نهی
می كنند و بعد جلوی چشمشان همین علما همین امور را مرتكب می شوند؛ مثلا به آنها می گفتند:
ربا نخورید، ولی خودشان ربا می خوردند. بعد با همه فسادی كه در این علما می دیدند باز هم از
آنها پیروی می كردند. آنگاه امام می فرماید: آیا فهمیدن اینكه از كسی كه بر خلاف آنچه خودش
می گوید عمل می كند نباید تبعیت كرد، مدرسه رفتن می خواهد، یا هر كسی به فطرت خودش و به
الهام الهی این را می فهمد؟
جنایتكارها همیشه اعصاب ناآرامی دارند و گاهی در آخر عمر دیوانه می شوند. علت اینكه
اكثر این افراد در آخر عمر دچار اختلال می شوند این است كه خدا در درون انسان نیرویی قرار
داده كه دائما او را ملامت می كند و مانند چكشی دائما از درون بر سرش می كوبد. این ناراحتی
درونی است كه گاهی به دیوانگی یا بیماریهای دیگر منجر می شود.
بر عكس، انسانهایی كه همیشه از قلبشان الهام می گیرند و پاك و متقی هستند، به چهره آنها
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 571
كه نگاه كنید معلوم است كه اعصابشان آرامش دارد. علت این است كه آن اوّلی با فطرت خودش
جنگیده ولی این دومی با فطرت خودش همراهی كرده.
خلاصه، خدا به هر انسانی آن اصول اولیه زندگی را الهام كرده است
[2]. ای انسان تو چقدر
شرافت داری! تو به جایی رسیده ای كه خدا چیزهایی را به تو الهام كرده است.
[2] - . در سوره بلد هم فرمود: وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ.