ولی انسان واقعا دو سرشتی آفریده شده است. در انسان واقعا دو سرشت مختلف و متضاد آفریده
شده است كه اگر انسان خودش را در اختیار هریك از اینها بگذارد او را به یك طرف می كشاند.
در عین حال به انسان قوه عقل و قوه اراده و قوه انتخاب داده شده است و مثل همان كسی است كه
بر دستگاهی مسلط است و می تواند از این موتورها استفاده كند یا استفاده نكند، یكی را خاموش
كند و دیگری را روشن كند، به یكی بیشتر گاز بدهد و به دیگری كمتر، و یا تعادل برقرار كند.
وقتی كه این طور شد، نتیجه این است كه انسان برخلاف فرشته و حیوان، این گونه نیست كه
فقط یك راه داشته باشد؛ چون این بستگی دارد به عقل و اراده و انتخاب خود او كه این راه را
پیش بگیرد یا آن راه را. این است كه:
إِنَّ سَعْیَكُمْ لَشَتّی. به فرشته و حیوان نمی گویند: «إنَّ سَعْیَكَ
لَشَتّی» چون راه فرشته و حیوان متفرق نیست؛ ولی به انسان گفته می شود: «
إِنَّ سَعْیَكُمْ لَشَتّی » ؛ برای
اینكه یك انسان رو به بالا می رود و دیگری درست ضد او می خواهد رو به پایین برود، یكی از
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 589
راست می پیچد یكی از چپ و یكی از روبرو می رود، یكی روی خط مستقیم می رود یكی روی
خط منحنی و یكی روی خط منكسر، بلكه یك فرد گاهی به بالا می رود، گاهی به پایین، گاهی به
راست، گاهی به چپ، گاهی به عقب برمی گردد و گاهی به جلو می رود. این تشتّت سعی، از
مختصات انسان است.
و لهذا این، انسان است كه در عین حال نیاز به هدایت و راهنمایی دارد تا به او بگویند: به تو
این امكانات متعدد و مختلف و متخالف و متضاد داده شده است، اما این طور نیست كه هریك از
این راههای ممكن را انتخاب كنی، برای سعادت تو یكنواخت باشد، بلكه در میان این همه راههای
ممكن كه برای تو وجود دارد یكی راه راست است كه راه تو همان است، و راههای دیگر راههای
كج است كه تو را به مقصد نمی رساند. اینكه در آیات بعد می فرماید:
إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدی [1]، به همین جا
می خورد. هدایت كردن با ماست؛ حال كه انسان را اینچنین آفریده ایم، بر عهده ماست كه او را از
بیرون هم راهنمایی كنیم؛ یعنی همان نبوت. فرشته و حیوان احتیاجی به نبی ندارند، ولی انسان به
نبی احتیاج دارد
[2]. و لهذا ما پیامبران مبعوث می كنیم و كتابهای آسمانی می فرستیم تا آن راه
مستقیم را از میان راههای مختلف به او ارائه دهند، و تازه راه مستقیم را فقط به او «ارائه» می دهند،
نه اینكه مجبورش كنند.
[2] - . آن موجودی هم كه خلقتش شبیه انسان است (برخلاف آنچه غالبا توهم می شود كه خلقتش شبیه مَلَك است) و قرآن از آن تعبیر به «جنّ» می كند، از بیرون احتیاج به هدایت دارد.