به طور كلی اگر انسان در زندگی ایمان داشته باشد، ایمان برای انسان آرمان و ایده آل و هدف نهایی است و خاصیت ایمان این است كه برای افكار و اندیشه ها و آمال و آرزوها و خواسته های انسان یك نقطه مركزی می شود و همه خواسته ها و آرزوها و اندیشه ها دور این نقطه مركزی است.

چنین انسانی، به اصطلاح امروز یك انسان مكتب دار است. انسان با ایمان، همه چیز را با مقیاس ایمانش حساب می كند و اگر كاری با ایمانش جور درآمد و به اصطلاح عمل صالح بود، به دنبال آن می رود و الاّ نمی رود.

اولین خاصیت ایمان این است كه برای انسان آرمان به وجود می آورد و خاصیت آرمان این است كه مساعی و كوششهای انسان را از پراكندگی نجات می دهد و تمام وجود انسان و تمام نیروها و فعالیتهای انسان جهت پیدا می كند و رو به یك سو می شود. قُلْ إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُكِی وَ مَحْیایَ وَ مَماتِی لِلّهِ رَبِّ اَلْعالَمِینَ [1]. نمازم، عبادتم، بلكه زندگی و مردگی ام، سراسر هستی ام، سراسر فعالیتم، سراسر وجودم، همه از آنِ خدا و برای خداست. چنین انسانی، به اصطلاح امروز انسانی می شود تك شخصیتی، نه چند شخصیتی.

انسان به عدد معشوقها و مطلوبهایی كه در عالم دارد تعدد شخصیت پیدا می كند. آن شی ء را

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 602

دوست دارد و معشوقش است، قسمتی از وجودش به طرف آن كشیده می شود. محبوب دیگری هم دارد، قسمتی دیگر از وجودش به طرف آن كشیده می شود. این انسان می شود یك موجود چند شخصیتی، برخلاف آن كسی كه یك محبوب و یك هدف دارد و همه چیز را در مسیر آن هدف می خواهد. البته نه اینكه چیز دیگری نمی خواهد، بلكه همه چیز را می خواهد ولی در مسیر آن هدف. چنین آدمی آیا سلامت را می خواهد یا نمی خواهد؟ بله، می خواهد. اما آیا سلامت را برای خود سلامت می خواهد؟ نه، بلكه برای خدمت به هدفش می خواهد. غذا می خواهد؛ غذا را برای چه می خواهد؟ برای اینكه نیرو بگیرد برای هدف و مقصدش. زندگی هم می خواهد، [اما برای هدفش. ] خلاصه همه چیز در مسیر آن هدف قرار می گیرد.

در دعای كمیل، امیرالمؤمنین كه امام الموحدین است و غیر از خدا منظور و مقصودی ندارد، این طور می فرماید: یا رب یا رب یا رب! قو علی خدمتك جوارحی و اشدد علی العزیمة جوانحی و هب لی الجد فی خشیتك و الدوام فی آلاءتصال بخدمتك. پروردگارا! پروردگارا! پروردگارا! به اعضا و جوارح من نیرو عنایت كن، از تو قوّت می خواهم، از تو سلامت می خواهم، از تو نیرو می خواهم (برای چه؟ ) تا بهتر در راه تو خدمت كنم. تصمیم من را راسخ تر كن! اراده من را نیرومندتر كن! (در چه راهی؟ ) باز در راه تو.

بنابراین خاصیت ایمان آرمان بخشی است و خاصیت آرمان داشتن تجمع و تمركز و نجات پیدا كردن از پراكندگی نیروهاست.

حدیث معروفی است [2]كه پیغمبر اكرم فرمود: هركسی این توفیق را پیدا كند كه تمام همتش یكی بشود، خدا وسیله ای فراهم می كند كه همه چیز برایش درست بشود. در دعای كمیل هم می فرماید: یا رب یا رب یا رب! أسئلك بحقك و قدسك و أعظم صفاتك و أسمائك أن تجعل أوقاتی من اللیل و النهار بذكرك معمورة و بخدمتك موصولة و أعمالی عندك مقبولة حتی تكون أعمالی و أورادی كلها و ردا و احدا. خدایا از تو مسئلت می كنم به عزتت و قدّوسیتت و به عظیم ترین صفاتت و اسمائت، كه تمام اوقات مرا با یاد خودت آبادان كنی و اینكه علی الاتصال در خدمت تو باشم و اعمال من مقبول درگاه تو باشد [تا اینكه ] تمام اعمال من و وردهای من یك چیز بشود.

این در فرد بود؛ در جمع هم همین طور است. اگر اجتماع صالح باشد باید همه افراد مانند فرد واحد باشند تا نیروهایشان به سوی یك هدف، متمركز و متجمّع شود. اگر همه مردم یك ایمان داشته باشند همه نیروهای اجتماعی در آن ایمان جمع می شود و آن وقت است كه یك نیروی

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 603

اجتماعی بسیار عظیم به وجود می آید.

[1] - . انعام/162.

[2] - . سعدی این حدیث را در مقدمه مجالس سبعه آورده.