وَ أَمّا مَنْ بَخِلَ وَ اِسْتَغْنی اما آن كسی كه برعكس، مرتبا به خود بگیر و به خود بكش است از اینكه
فیضی از او به دیگری برسد. باز هم قرآن نمی گوید چه جور فیضی؛ مقصود هر فیضی است. بعضی
در مال بخیل اند. خیلی از مردم این جورند. بعضی در علم بخیل اند؛ یعنی یك چیزی را می داند و
اگر یك نادان از او بپرسد نمی خواهد بگوید، برای اینكه مبادا او هم مثل من بشود. بخل علم هم
مثل بخل مال است، اگر بدتر نباشد. می گویند یكی از علل اینكه [در گذشته ] پیشرفت علم
مشرق زمین كم بود این است كه در مشرق زمین خیلی از مردم در علم بخل می ورزیدند؛ یعنی اگر
كسی چیزی را كشف می كرد به دیگران نمی گفت. كسانی بخیل و ممسك هستند كه خودشان را
بی نیاز از خدا بدانند و ایمان نداشته باشند. آدمی كه به خدای جواد بخشنده ایمان داشته باشد،
آنچه را كه دارد- كه چیزی نیست و كم است- می بخشد و خدا از دریای رحمتش به او می بخشد.
لذا پیغمبر اكرم فرمود: من لایرحم لایرحم
[1]آن كه به دیگران رحمت و فیض نداشته باشد فیض
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 604
الهی هم به او نمی رسد.
این طور اشخاص كه همیشه می خواهند در همان پوسته و غشاء خودشان با آنچه شخصا
كسب كرده اند زندگی كنند و فكر نمی كنند كه باید خودشان را با نظام خلقت هماهنگ كنند تا خدا
به آنها مدد برساند و اتكایشان فقط به نیروی فردی و شخصی خودشان است، در سخت ترین
شرایط قرار می گیرند.
وَ أَمّا مَنْ بَخِلَ وَ اِسْتَغْنی . `وَ كَذَّبَ بِالْحُسْنی . `فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْری . آن بخیل
ممسك، آن كه خودش را بی نیاز می داند، آن كه به نیكوترین عقاید و نیكوترین خصلتها و
نیكوترین حقایق ایمان ندارد، ما او را هل می دهیم به سوی سخت ترین كارها؛ یعنی به بن بست
می رسد. در آن آیه می فرماید:
وَ مَنْ یَتَّقِ اَللّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً. `وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ [2].
خاصیت تقوا گشایش پیدا كردن كارهاست، و خاصیت بی تقوایی افتادن در مضایق و شداید است.
درجه اول بخل، بخل مالی است. شخص بخیل می گوید: ما كه مال و ثروت داریم و از آن
استفاده می كنیم و دیگر احتیاجی نداریم. حال قرآن می گوید:
وَ ما یُغْنِی عَنْهُ مالُهُ إِذا تَرَدّی. وقتی
سقوط می كند، می بیند مال و ثروت به دردش نمی خورد و بی نیازش نمی كند. اگر گوسفندی سر
كوه راه برود و بعد یكمرتبه پرت بشود، این را می گویند «تَرَدّی»
[3]. قرآن چنین انسانهایی را تشبیه
می كند به حیوانی كه روی بلندی راه می رود و یكمرتبه از آنجا پرت می شود. می گوید: این بدبخت
وقتی كه حالت تردّی پیدا كند آنوقت می بیند كه مال و ثروت به دردش نمی خورد.
[1] - . وسائل الشیعه، ج /3ص 282.
[3] - . در جای دیگر قرآن تعبیر «مُتَردّیة» آمده است مائده/3.