حال كه این سه عنایت را از گذشته درباره تو گفتیم، سه دستور هم به تو می دهیم. درواقع اینها سه
دستور برای همه امت است. تو یتیم بودی، پس می دانی یتیمی چیست.
فَأَمَّا اَلْیَتِیمَ فَلا تَقْهَرْیتیم را
مغلوب و مقهور و زیردست قرار مده، از یتیمیِ یتیم سوء استفاده نكن كه او را زیر دست خودت و
مقهور قرار بدهی؛ یعنی به یتیم آنقدر عزت و احترام بده كه هیچ احساس نكند كه چون پدر را از
دست داده زیردست شده.
وَ أَمَّا اَلسّائِلَ فَلا تَنْهَرْپرسنده ها را مران. گفته اند «پرسنده» یعنی آن كه چیزی ندارد و از تو
می خواهد، اعم از مالی و غیر مالی. اینكه می فرماید: «مران» غیر از این است كه بگوید «چیزی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 618
بده» . گاهی انسان ندارد و چیزی نمی دهد. بر انسان واجب نیست كه هر وقت هر سائلی آمد، چه
سائلِ معنا چه سائلِ ماده، حتما چیزی به او بدهد، اما باید او را با مهربانی رد كرد، نه به شدت. در
این جهت قرآن كریم خیلی عنایت دارد.
وَ أَمّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ . دستور سوم ما به تو این است: نعمت خدا را كتمان نكن، بازگو كن.
این را اصطلاحا «تحدّث به نعمت» می گویند. در مورد نعمتهایی كه خدا به انسان می دهد، انسان از
نظر اینكه با مردم بازگو كند یا نكند حالتهایی می تواند داشته باشد كه بعضی مذموم است و بعضی
ممدوح. یكی اینكه نعمت را بازگو كند ولی در مقام مفاخره و برای به رخ مردم كشیدن و برای
اینكه بگوید: منم كه چنین هستم. اینجا جایی است كه نباید نعمت را بازگو كرد؛ یعنی اگر گفتنش
سبب می شود كه دیگری در خود احساس حقارت كند، نباید گفت. آنجا كه ذكر نعمت مفهوم تحقیر
دارد نباید گفت.
حالت دوم عكس حالت اول است. بعضی با «دارم دارم» می خواهند مردم را آزار بدهند و
اذیت كنند و از جاده اخلاص و حقیقت خارج شوند، بعضی دیگر با «ندارم ندارم» . خدا به او نعمتی
داده ولی دلش نمی خواهد دیگران بفهمند و همیشه كتمان می كند. مثل افرادی كه مرتب دلشان
می خواهد ترحم دیگران را نسبت به خودشان برانگیزند؛ سالم است مرتب آه می كشد و ناله
می كند. این، عمل زشتی است، بلكه یك نوع گناه است. خدا به تو سلامت داده، بگو سالمم، چرا
بیخود آه می كشی؟ ! می توانی با قد راست حركت كنی، چرا خودت را خم می كنی؟ ! چرا خودت را
بیش از مقداری كه شكسته هستی شكسته نشان می دهی؟ ! چرا خودت را بیش از مقداری كه پیر
هستی پیر نشان می دهی؟ ! چرا بیش از مقداری كه فقیر هستی فقیر نشان می دهی؟ ! چرا نعمتهای
خدا را مخفی می كنی برای اینكه ترحم دیگران را به خودت جلب كنی؟ ! به خدا اعتماد نداری؟ !
اینجا جای این است كه انسان تحدث به نعمت بكند و بگوید: «الحمد للّه ما داریم و احتیاج نداریم،
خداوند به ما داده» . اگر انسان احتیاج ندارد یا در یك حد معین احتیاج ندارد و بعد این را مخفی
كند و خودش را به صورت محتاج یا محتاج تر از حدی كه محتاج است نشان بدهد، این یك گناه
است. اینجاست كه دستور می دهد:
وَ أَمّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ بازگو كن نعمتی را كه خدا به تو داده،
كتمان نكن از مردم، نعمت خداست و خدا دوست دارد كه وقتی نعمتی به كسی می دهد مردم بدانند
كه خدا او را مورد نعمت قرار داده. البته در عین حال خدا دوست ندارد كه كسی بخواهد نعمت خدا
را به رخ مردم بكشد و از این راه بخواهد مردم را تحقیر كند. و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.
باسمك العظیم الاعظم الاعزّ الاجلّ الاكرم یا اللّه. . .
پروردگارا دلهای ما به نور ایمان منوّر بگردان.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 619
پروردگارا ما را با هدایت رسول اكرم مهتدی بفرما، ما را مشمول شفاعت آن حضرت قرار
بده، انوار محبت و معرفت خودت و اولیائت بر دل همه ما بتابان.
پروردگارا به ما توفیق انجام همه وظایف فردی و اجتماعی عنایت بفرما، شر دشمنان اسلام و
مسلمین از سر مسلمین كوتاه بفرما.
پروردگارا نیتهای همه ما را خالص بگردان. اموات ما مشمول عنایت و مغفرت خودت قرار
بده.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 620
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 621