ولی از جمله اصول تفكر قرآنی این است كه قرآن برای عقل و دلیل عقلانی اصالت و نیرو قائل
است. اینكه می گویند در قرآن راجع به عقل زیاد صحبت شده، فقط این نیست كه اسم عقل و تعقل
و تفكر و لبّ و چیزهایی كه دلالت بر عقل می كند در قرآن زیاد برده شده كه البته زیاد هم برده
شده، بلكه علاوه بر این، برداشتهای قرآن درباره انسان بر این پایه است كه عقل در وجود انسان
یك نیروی قوی و اصیل است و اگر انسان با یك بیّنه و دلیل عقل پسند مواجه شود، در مقابلش
خاضع می شود. خدا انسان را این طور آفریده. عقل جوهر وجود انسان است. این است كه قرآن
كلمه «بینات» را زیاد به كار برده:
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ [1]. ما پیامبران خودمان را با بیّنه ها و
دلیلهای واضح و روشن فرستادیم. اگر دلیل در وجود انسان كاره ای نباشد پیغمبران را چه با دلیل
بفرستید چه بی دلیل، فرقی نمی كند. بیّنه كِی می تواند در وجود انسان كاره ای باشد؟ (بیّنه یعنی
دلیل، و دلیل به عالم عقل مربوط می شود. ) آن وقت می تواند كارآیی و نقش مؤثر داشته باشد كه
عقل در وجود انسان نقش اصیلی داشته و یك قوه مؤثر باشد. البته انسان عقل محض نیست، بلكه
همان طور كه نیروی عقل دارد و نیروی عقل او در مقابل بیّنه ها قهرا و جبرا خاضع است، قوای
دیگری هم دارد و احیانا به جای اینكه از عقل خودش تبعیت كند از هوای نفس خودش تبعیت
می كند.
پس در این جهت كه بیّنه و دلیل عقلی، عقل را خاضع می كند و عقل، خود یك قوه و نیرویی
است در وجود انسان، بحثی نیست. ولی انسانها در این جهت كه از عقل پیروی بكنند یا نكنند
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 705
یكسان نیستند، البته خیلی وقتها پیروی می كنند.