كلمه «خُسر» را معمولا «نقصان» معنی می كنند و «نقصان» یعنی كم شدن. ولی هر كم شدنی را
«خُسر» نمی گویند. مثلا اگر یك خرمن گندم داشته باشیم كه تدریجا از آن برداشته شود، به این
خُسر نمی گویند، ولی اگر سرمایه و مال التجاره ای داشته باشیم و حالت بده و بستان داشته باشیم و
در مجموعِ بده و بستان خودمان ضرر كنیم
[1]، به نقصان و كاهشی كه در حال بده و بستان پیدا
می شود خسر می گویند. پس وقتی قرآن می گوید «انسان در خسر است» می خواهد بگوید انسان
دائما در حال بده و بستان است ولی در این بده و بستانِ خودش ضرر می كند؛ مثل تاجری كه یك
میلیون تومان ثروت داشته باشد و در طول سال مرتب معامله كند و بدهد و بگیرد؛ در آخر سال
وقتی كه حساب كند ببیند كه پانصد هزار تومان كسری دارد. انسان همیشه در حال بده و بستان
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 748
است. انسان مثل یك خرمن گندمْ راكد نیست كه در اثر مثلا خوردن موش یا دستبرد دزد كم بشود،
بلكه انسان همیشه حالت آن تاجر را دارد كه در بده و بستان است، یعنی از سرمایه وجودش دائما
می دهد و می گیرد.
و لهذا قرآن [در جاهای دیگر] تعبیر به «كسب» می كند. كسب و اكتساب یعنی چیزی را به
دست آوردن. «كسب» با «عمل» فرق می كند؛ «عمل» فقط كُنِش را بیان می كند. قرآن، هم به
مسئله عمل تكیه دارد و هم به مسئله كسب، و آنچه را كه در ضمن عمل رخ می دهد به نام كسب
بیان می كند. كسب، صِرف كنش نیست، بلكه اكتساب و به دست آوردن است. مثلا ما كه در اینجا
نشسته ایم، یا حرف می زنیم و یا گوش می كنیم. آن كه حرف می زند كارش صِرف كُنش نیست كه
فقط انرژیی مصرف كرده باشد، بلكه یك چیزی هم می گیرد، یعنی یك ملكه ای پیدا می كند و یك
اكتسابی می كند. آن كسی هم كه گوش می كند كارش صِرف صَرف انرژی نیست، بلكه از اینجا كه
بیرون می رود، با یك چیزهایی می رود، حال یا خوب یا بد؛ یعنی یك آثاری روی سلولهای
بدنش و روی روحش گذاشته شده و چیزهایی كسب كرده.
انسان دائما در حال كسب كردن است، یعنی در حالِ دادن سرمایه ای و گرفتن چیزی است.
این، حالتِ دائم انسان است. و لهذا قرآن نمی گوید: «اِنَّ الاِْنْسانَ خاسِرٌ» یا «اِنَّ الاِْنْسانَ خَسِرَ» یا
«خَسِرَ الاِْنْسانُ» یا «یَخْسَرُ الاِْنْسانُ» ، بلكه می گوید:
إِنَّ اَلْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍانسان در خسر است.
وقتی می گوید «در خسر است» یك حالت استمرار را می گوید؛ یعنی انسان دائما در حال بده و
بستان است ولی آنچه می دهد بیشتر است از آنچه می گیرد.
[1] - . یعنی آنچه می دهیم بیشتر باشد از آنچه می گیریم.