حال آیا ایمان و عمل كافی است؟ بله كافی است، اما یك ضمانت اجرایی هم لازم است؛ یعنی
جامعه و محیط باید برای ایمان و عمل، مساعد باشد؛ اگر جامعه و محیط نامساعد باشد ایمان و
عمل از بین می رود. این است كه یك مسئولیت مشتركی در كار است برای اینكه افراد همیشه
وجدان یكدیگر را بیدار كنند به حق:
وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ.
«تواصی» از ماده «وصیت» است. «وصیت» یعنی توصیه كردن، سفارش كردن، تأكید كردن،
تذكر دادن. «تواصی» تذكر و سفارشِ متقابل است. یك وقت من به شما سفارش می كنم فلان كار
را بكنید؛ این، وصیت است. یا شما به من [كاری را] سفارش می كنید؛ این هم وصیت است. ولی
یك وقت هر دو همدیگر را سفارش می كنیم؛ من شما را توصیه می كنم به حق (یعنی وظیفه ای كه
دارید) و شما هم من را توصیه می كنید، من شما را متذكر می كنم و شما من را متذكر می كنید. [این،
تواصی است. ] «حق» یعنی آن حقیقت ثابت، در مقابل باطل. قرآن راه انسانیت را كه همان صراط
مستقیم است، حق می گوید؛ یعنی چیزی كه اوست حقیقت ثابت، و انسان اگر از آن راه برود درست
رفته؛ غیر او باطل و پوچ است؛ غیر آن راه هر راهی بروی بیراهه و پوچ است و به جایی نمی رسد.
بنابراین مقصود از «حق» هر كاری است كه انسان را به آن هدف و ایده می رساند؛ همان
عملهای صالح، كه عمل صالح هر كسی به حسب وظیفه اش فرق می كند.
قرآن نمی گوید فقط ایمان و عمل صالح، بلكه می گوید در عین حال همیشه هر فردی به فرد
دیگر كه می رسد، او را به وظیفه اش تذكر بدهد؛ من شما را تذكر بدهم، شما من را. این یك
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 754
مسئولیت مشترك و متقابل است كه افراد یكدیگر را به وظیفه خودشان توصیه كنند، چون انسان به
تنهایی نمی تواند در جامعه، ایمان و عمل صالح داشته باشد، بلكه باید محیط هم مساعد باشد.
محیط را چه كسی باید مساعد كند؟ خود ما؛ خود ما وظیفه داریم همیشه محیط را مساعد نگه
داریم.
ظاهرا در اثنا عشریه دیدم كه پیغمبر اكرم مردم را تشبیه می كنند به افرادی كه در یك كشتی
سوارند [و سرنوشت مشترك دارند. اگر یكی از آنها جای خود را سوراخ كند، بقیه نیز در معرض
خطر قرار می گیرند. ] اسلام به اصل «به من چه و به تو چه! » معتقد نیست. این حرفی كه امروز به
نام آزادی و به نام تسامح و تساهل می گویند «كسی نباید به عقیده و وظیفه كس دیگر كار داشته
باشد، عیسی به دین خود موسی به دین خود» [حرف درستی نیست. ] اینها نمی دانند كه ما اصلا
جدا نیستیم؛ اگر ما واقعا می توانستیم جدا باشیم این حرف درست بود، ولی ما از همدیگر جدا
نیستیم [. . .
[1]]
[1] - . [اندكی از سخنان استاد ضبط نشده است. ]