آیا به همین جا تمام شد؟ نه، دو چیز دیگر هم هست كه آن دو چیز متمم ایندو است و در عرض
ایندو نیست:
وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ. در این جمله قرآن می خواهد بگوید ای انسان! تو یك موجود
انفرادی نیستی، یك موجود اجتماعی هستی و خیال نكن كه می توانی گلیم خودت را به تنهایی از
آب بیرون ببری، یعنی ایمان و عمل صالح را بتوانی به تنهایی انجام بدهی. اگر شرایط محیط و
جامعه صد درصد برخلاف باشد، نمی گویم شدنی نیست ولی مسلّم آن طوری كه باید، شدنی
نیست و یا لااقل رنج انسان را صد برابر می كند. مثل این است كه انسان بخواهد در جهت خلاف
حركت آب شنا كند. حركت در جهت خلاف حركت آب اگر انسان شناگر ماهری باشد ممكن
است اما چقدر ممكن است؟ بیست متر می رود، صد متر می رود، هزار متر كه برود از نفس می افتد.
می فرماید دیگران را هم با خودت همراه كن.
قُلْ إِنَّما أَعِظُكُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلّهِ مَثْنی وَ فُرادی [1]
من شما را به یك جمله اندرز می دهم: برای خدا قیام كنید دوتا دوتا یا تكی؛ یعنی اگر انسان نفر
دوم پیدا نكرد خیال نكند دیگر نباید حركت و قیام كند و شرطش این است كه دو نفر باشند؛ بلكه
برو سراغ افراد دیگر، در درجه اول دو نفر باشید، سه نفر باشید، یاران همراه باشید؛ اگر نشد،
آنوقت تنها.
وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ. «تَواصی» از ماده «وصیت» است. «وصیت» در لغت یعنی سفارش. در زبان
عربی الآن هم كلمه «وصیت» به معنی «سفارش» به كار برده می شود، خواه انسانْ زنده باشد یا
سفارش برای بعد از مرگش باشد. امیرالمؤمنین دائما در نهج البلاغه می فرماید: «اوصیكم عباد الله»
وصیت می كنم شما را ای بندگان خدا. نه اینكه وصیت می كنم كه بعد از مرگ من شما چكار بكنید؛
بلكه یعنی سفارش می كنم. در فارسی می گوییم توصیه؛ یعنی سفارش كردن. اصل «وصیت» یعنی
سفارش كردن. این كلمه به اصطلاح ادبی به باب تفاعل رفته و «تَواصی» شده است. باب تفاعل
آنجا گفته می شود كه یك كارْ طرفینی باشد؛ عمل متقابل. مثلا اگر به زبان عرب بگویند «ضَرَبَ»
یعنی زد، اگر گفتند «تَضارَبا» یعنی دو نفر یكدیگر را زدند. زدن متقابل را «تَضارُب» می گویند.
«تَواصی» یعنی توصیه متقابل؛ یعنی مراقب یكدیگر بودن افراد؛ دائما من مراقب شما باشم و اعمال
شما را در نظر بگیرم و شما را متذكر باشم و تذكر بدهم كه رفیق! یك وقت خوابت نگیرد، غفلت
نكنی، مواظب باش؛ و شما متقابلا به من بگویید. آن یكی به دیگری بگوید و آن یكی به دیگری؛
مثل سربازهایی كه در یك میدان می جنگند كه حس می كنند اگر از ناحیه یك فرد و از ایستگاه و
موقف یك فرد، دشمن رخنه كند به صف ضربه وارد می آید.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 767
پس «
تَواصَوْا بِالْحَقِّ » می گوید ای انسان! تو در زیانی مگر اینكه خودت را با ایمان و عمل
بسازی ولی نه به صورت انفرادی و تنهایی، بلكه دیگران را هم مثل خودت همراه كن، این
همراهان را با خودت داشته باش، همه یكدیگر را داشته باشید. «
وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ » یعنی مؤمنین
همه یكدیگر را دارند، اما نه برای منافع مادی، بلكه در راه حق؛ من همیشه شما را به حق توصیه
می كنم و اندرز می دهم شما همیشه من را، من همیشه شما را موعظه می كنم شما همیشه من را؛ و
همه یكدیگر را. و این اشتباه است كه امروز ما مسئله وعظ را صرفا یك شغل صنفی تلقی می كنیم.
البته نمی خواهم بگویم كه به آن كار احتیاجی نیست، به آن احتیاج است و آن در جای خودش
درست است، اما اینكه وقتی می خواهیم یك نفر بیاید دو كلمه نصیحت و موعظه كند، حتما باید
یك كسی باشد كه سالها درس عربی خوانده باشد، معمّم هم باشد، بالای منبر هم برود، بعد هم
یك خطبه غرّایی بخواند: اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم. . . و بعد صحبت كند؛ این طور نیست، همه
باید واعظ به یكدیگر باشیم. «
وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ » یعنی همه یكدیگر را به حق سفارش كنند.