حافظ كه اغلب از یكدیگر می پرسند «مقصود چیست؟ » خیلی تعجب كردم. اغلب نمی توانند توجیه كنند و من خیال می كنم توجیه درست آن شعر حافظ همین است. در روایت است كه در نماز مجموعا در چهار مرحله و چهار بار ما تكبیر می گوییم؛ یعنی دستها را [به آن صورت خاص بالا می بریم. ] یكی در موقع تكبیره الاحرام (وقتی كه خدا را تكبیر می گوییم) اعم از اینكه یك بار تكبیره الاحرام بگوییم یا تكبیرات افتتاحیه را هم بگوییم. یك بار وقتی كه به ركوع می رویم؛ باز سنت است كه بگوییم الله اكبر. یك بار وقتی كه سر از سجده اول برمی داریم و یك بار وقتی كه سر از سجده دوم برمی داریم. ظاهرا مضمون روایت این است كه ما در نماز چهار بار اینچنین می كنیم؛ هم ابتدا كه الله اكبر می گوییم، هم در موقع ركوع و هم در موقع سجود اول و دوم با گفتن الله اكبر همه چیز را پشت سر می اندازیم.

شعری منسوب به حافظ است كه در دیوانهای حافظ هست، حال نمی دانم جزء آن شعرهای اصیل حافظ است یا نه. غیر حافظ هم هر كه گفته، بسیار عالی گفته. می گوید:

من همان دم كه وضو ساختم از چشمه عشق

چار تكبیر زدم یكسره بر هر چه كه هست

توحید را می گوید. می گوید من همان وقت كه عشق خدا را پیدا كردم و سر تسلیم به آستان الهی نهادم، چهار تكبیر گفتم بر هر چه كه هست؛ یعنی هر چه هست را با چهار تكبیر یعنی با چهار [بار دستها را به آن شكل خاص بالا بردن ] پشت سر انداختم. بعضی می گویند: چه مناسبتی هست میان تكبیر [و «هر چه كه هست» ] كه من «چار تكبیر زدم یكسره بر هر چه كه هست» ؟ تكبیر زدم یعنی چه؟ چون هر تكبیری [توأم با دستها را به آن شكل خاص بالا بردن ] است «تكبیر زدم» یعنی پشت سر انداختم. می گویند بسیار خوب، معنی تكبیر زدن پشت سر انداختن است، چهار بار یعنی چه؟ می خواست بگوید دو بار یا سه بار و یا هفت بار. این روایت توضیح می دهد كه در چهار مرحله و موقف نماز است كه ما تكبیر می گوییم. آنوقت با توجه به اینكه در این آیه كه می فرماید:

وَ اِنْحَرْصحبت از كوثر و یك سرچشمه خیر و بركت است او می گوید: «من همان دم كه وضو ساختم از چشمه عشق» . چقدر تناسب است میان این شعر و این سوره!

إِنّا أَعْطَیْناكَ اَلْكَوْثَرَما آن سرچشمه خیر كثیر [را به تو عطا كردیم. ] اینها را كه قرآن مبهم می گوید برای این است كه حقیقت اینها آنچنان عظیم و رفیع است كه ما نمی توانیم درك كنیم، خود پیغمبر درك می كند و كسانی كه به حقایق رسیده اند، مثل ائمه، و ما همین قدر می دانیم سرچشمه ای است كه از آن سرچشمه خیر می جوشد. پس حالا كه چنین تفضلی از خدا به تو شده است، به شكرانه، عبادت كنوَ اِنْحَرْو تكبیر بگو یكسره بر هر چه كه هست. می فرماید: پیغمبر! به تو گفتند ابتر، گفتند دنباله ات قطع شد، إِنَّ شانِئَكَ هُوَ اَلْأَبْتَرُآن بدبختی كه تو را ابتر می خوانَد و دشمن می دارد، ابتر منحصرا خود اوست. تاریخ گفته است كه این از معجزات قرآن است. این سخن

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 796

را عاص بن وائل سهمی پدر عمرو عاص به پیغمبر اكرم گفت و این آیه اشاره به او می كند و او در زمانی كه این سخن را گفت، پسرها داشت، ولی یك قرن و دو سه نسل بیشتر نگذشت كه نسل او بكلی منقطع شد و كسی از او باقی نماند. وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین.

باسمك العظیم الأعظم الأعزّ الأجلّ الأكرم یا اللّه. . .

خدایا قلبهای ما را به نور قرآن منوّر بگردان، ما را از سرچشمه فیّاضی كه به پیغمبر اكرمت عنایت فرموده ای سیراب بفرما، دست ما از را دامان آن بزرگوار كوتاه مفرما، حاجات مشروعه ما را برآور.

خدایا اموات همه ما را غریق رحمت خودت بفرما.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 797