می فرماید: إِذا جاءَ نَصْرُ اَللّهِ وَ اَلْفَتْحُ آنگاه كه یاری خدا [و پیروزی آمدند. ] اینجا مقصود از «یاری» آن یاریی كه در همه جا خدا یاری می كرد (وَ لَقَدْ نَصَرَكُمُ اَللّهُ بِبَدْرٍ [1]) نیست، مقصود پیروزی و غلبه نهایی است كه دیگر دشمن بكلی از تحرك باز ایستاد. آنگاه كه پیروزی خدا بر دشمن و آنگاه كه فتح و گشودن [آمدند. ] نصرت یعنی پیروزی و غلبه بر دشمن، بر افراد؛ فتح یعنی گشودن یك شهر. فتح را در مورد پیروزی بر افراد استعمال نمی كنند، نصر را هم در مورد شهر استعمال نمی كنند. در مورد انسانها نصر استعمال می كنند، در مورد شهرها فتح. آن وقتی كه پیروزی بر دشمنها و آن روزی كه فتح مكه به وجود آمد و رسید. كلمه «جاءَ» به كار رفته: روزی كه اینها آمدند. كأ نّه اینها مسافری هستند كه باید بیایند و آمدند. چرا قرآن این جور تعبیر كرده؟ چون قرآن وعده پیروزی كامل و وعده فتح مكه را قبلا داده بود. مسلمین كه به گفته پیغمبر اكرم ایمان داشتند می دانستند كه اینها یك امور آمدنی است و خواهد آمد. قرآن می گوید آن روزی كه اینهایی كه انتظار آمدنشان را دارید، بیایند.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 808

وَ رَأَیْتَ اَلنّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اَللّهِ أَفْواجاًآن روزی كه ببینی مردم فوج فوج و گروه گروه به دین خدا وارد می شوند. بعد چه؟ عجیب این است: بعد كه چنین دیدید و سراسر جزیره العرب در واقع تسلیم شد و دیگر نیروی قابل توجهی در جزیره العرب نیست كه در مقابل اسلام مقاومت كند، قرآن می گوید: فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ *تسبیحِ آمیخته به ستایش كن پروردگار خودت را و استغفار كن او را كه او توبه پذیر است. در حدیث است كه وقتی كه این سوره نازل شد پیغمبر اكرم فرمود: این، خبر مرگ من است. قرآن می گوید كاری كه تو داشتی دیگر تمام شد، بعد از این تو چندان وظیفه ای از این نظر نداری، به خود بپرداز. در تفسیر صافی از كافی نقل می كند كه امّ سلمه گفت:

كانَ رَسولُ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِآخِرَةٍ لا یَقومُ وَ لا یَقْعُدُ وَ لا یَجیئُ وَ لا یَذْهَبُ اِلاّ قالَ: سُبْحانَ اللّهِ وَ بِحَمْدِهِ، اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَ اَتوبُ اِلَیْهِ. فَسَأَ لْناهُ عَنْ ذلِكَ، فَقالَ: «اِنّی اُمِرْتُ بِها» ثُمَّ قَرَأَإِذا جاءَ نَصْرُ اَللّهِ وَ اَلْفَتْحُ [2].

امّ سلمه می گوید پیغمبر اكرم اواخر [3]این جور بود كه نه می ایستاد و نه می نشست، و نه می رفت و نه می آمد مگر آنكه این جمله را تكرار می كرد: سبحان الله و بحمده، استغفر الله و اتوب الیه. ما از پیغمبر سؤال كردیم كه شما چرا این ذكر را اینقدر زیاد می فرمایید؟ فرمود: امرت بهااین جور به من دستور داده اند. بعد سوره «إِذا جاءَ نَصْرُ اَللّهِ » را خواندند؛ یعنی دستور هم همین است، این سوره دستور این كار است. همیشه جزء عادات و عبادات پیغمبر اكرم استغفارِ زیاد بود. قبل از این كه این سوره نازل شود نیز پیغمبر اكرم در هیچ مجلسی نمی نشست مگر اینكه بیست و پنج بار استغفار می كرد؛ ولو حضرت در مجلسی نشسته بود كه موعظه می كرد. وظیفه خودش می دانست كه در هر مجلسی بیست و پنج بار استغفار كند. بعد از نزول سوره «إِذا جاءَ نَصْرُ اَللّهِ » این كار مضاعف شد؛ به قول امّ سلمه در هر تغییر حالتی [4]پیغمبر اكرم استغفار می كرد.

[1] - . آل عمران/123.

[2] - . بحار الانوار ج /21ص 100.

[3] - . او هم نمی گوید چه وقتهایی. اگر می گفت، معلوم می شد كه این سوره كی نازل شده.

[4] - . اینكه می گوید نمی ایستاد و نمی نشست، و نمی رفت و نمی آمد مگر این كه استغفار می كرد، یعنی در هر تغییر حالتی. اگر نشسته بود و می ایستاد، استغفار می كرد؛ ایستاده بود و می نشست، استغفار می كرد. اگر می رفت استغفار می كرد، برمی گشت استغفار می كرد.