میثم آقادادی

سرآغاز
ما معتقدیم «جامعیت و همه جانبه بودن قوانین اسلام، آن چنان است كه اگر كسی آن را بشناسد، معترف خواهد شد كه از حدّ و مرز فكر بشر، بیرون است و ممكن نیست زاییده قدرت علمی و تفكر انسان باشد.»(1) معارف اسلامی و آثار دینی، برای همه امور، قانون و آداب آورده است.(2) هیچ حركت از فردی یا از جامعه نیست مگر این كه اسلام برای آن، حكمی مقرّر داشته است.(3) همچنین اطمینان داریم كه اسلام دربردارنده پاسخ به نیازهای مردم است.(4) با این وجود هنگامی كه وضعیتِ كنونی جامعه اسلامی را می‌بینیم، با انواع مشكلات فكری مواجهیم. در بُعد نظری، انبوهی از سوالات و شبهات‌ـ خصوصاً برای نسل جوان‌ـ بی‌پاسخ مانده كه به تناسب حجم و تنوع  این شبهات، برای آنها پاسخ‌های آرامش‌بخشی ارائه نمی‌شود. این معضل، به همراه عملكرد ناصواب بعضی منسوبان به دین، بسیاری از بی‌اعتمادی‌ها و كج‌روی‌ها را در حیطه عمل به دنبال آورده است. با فرض ایمان و اعتقاد به جامعیت تعالیم اسلامی و این واقعیت جامعه لازم است در این رابطه تأمّلی كافی و آسیب‌شناسی جدی نموده و به بررسی علل این ناسازگاری پرداخت، تا بتوان با ارائه راهكار مؤثر، شائبه ناكارآمدی تعالیم الهی در عصر جدید را از اذهان دور كرد.

در این میان آثار زبانی و قلمی عالمیان نظیر شهید استاد مطهری (رحمت‌الله علیه) كه امام خمینی(ره) با القابی نظیر فرزند عزیز، پاره تن، پشتوانه محكم برای حوزه‌های دینی و علمی، خدمتگزاری سودمند برای خدمت و كشور و با توصیفاتی همچون: آثار قلم و زبان او بی‌استثناء آموزنده و روانبخش است و...(5) از ایشان یاد می‌كنند و دانستن نقش ایشان در گسترش فرهنگ اسلامی برای اعتلای وجودی و معرفتی خودمان حائز اهمیت است. این مقاله سعی دارد با این هدف، گوشه‌ای از یك الگوی سخنرانی مورد تأئید معمار كبیر انقلاب و كسی كه آثارش، مبنای فكری نظام جمهوری اسلامی است را نشان دهد.(6)

 دلیل ماندگاری علمای ربّانی

عالمان ربّانی، وارثان انبیای الهی‌اند و انبیاء (علیهم‌السلام)خلفای خداوند می‌باشند و خلفای الهی مظهر «اسم اعظم»اند. پس برخی از عالمان ربّانی می‌توانند خلیفه حق و جامع جمال و جلال الهی باشند كه این افراد، بسیار اندك و جزء نوادرند.

همان گونه كه بهشتیان زنده‌اند، و هرگز نمی‌میرند، مردان الهی نیز كه برای حفظ شریعت و احیای دین الهی تلاش می‌كنند، و در این راه، هر رنجی را برای دین خدا تحمّل می‌كنند، «كلمه علیا»ی

خداوندگستر، هماره باقی خواهند بود. چنین عالمانی مشمول بیان نورانی امیر بیان، حضرت علی‌بن ابی‌طالب(علیه‌السلام) هستندكه فرمود: «العلماءُ باقونَ ما بَقِیَ الدَّهرُ»(7)

سرّ این سخن آن است كه كامل‌ترین ولی خدا در عصر ما، وجود مبارك امام زمان(عجل‌الله تعالی فرجه) است كه از آن حضرت، به عنوان (بقیه‌الله)(8) یاد می‌شود، یعنی امام عصر به ابقای الهی، باقی است. در درجه نخست و با لذات، فقط خداوند ماندنی است: (هوالباقی) و پس از او خلفای مظاهر اویند كه باقی‌اند، و پس از آنان عالمان عادل كه وارثان انبیاء و امامان(ع) می‌باشند، باقی به بقای الهی‌اند.(9)

 وصف زشت‌ترین انسان «عالم‌نمایان»

«... او را دانشمند نامند اما از دانش بی‌بهره است. یك دسته از نادانی‌ها را از جمعی نادان فراگرفته و مطالب گمراه كننده را از گمراهان آموخته و به هم بافته و طناب‌هایی از غرور (فریفته كردن) و گفته‌های دروغین بر سر راه مردم افكنده، قرآن را بر امیال و خواسته‌های خود تطبیق می‌دهد و حق را به هوس‌های خود تفسیر می‌كند. مردم را از گناهان بزرگ ایمن می‌سازد و جرائم بزرگ را سبك جلوه می‌دهد. ادعا می‌كند از ارتكاب شبهات پرهیز دارد اما در آنها غوطه می‌خورد. می‌گوید از بدعت‌ها دورم اما در آنها غرق شده، چهره ظاهر او، چهره انسان ولی قلبش، قلب حیوان است، راه هدایت را نمی‌شناسد كه از آن سو برود و راه خطا و باطل را نمی‌داند كه از آن بپرهیزد، پس مرده‌ای است در میان زندگان...»(10)

 ویژگی‌های آثار شهید استاد مطهری(ره)

مسلّماً دانستن نقش استاد در اعتلای فرهنگ اسلامی جامعه، معلول دانستن خصوصیات آثار قلمی و زبانی ایشان است، كه در این مقاله، به مهم‌ترین آنها اشاره‌ای می‌شود:

 الف: آثار ایشان در عین حال كه دارای مبانی عمیق فكری و فلسفی است، مطالب را با زبانی ساده و همه فهم بیان داشته‌اند. او «با قلمی روان و فكری توانا در تحلیل مسائل اسلامی و توضیح حقایق فلسفی با زبان مردم، بی‌غلق و اضطراب به تعلیم و تربیت جامعه پرداخت»(11) بسیار دشوار است كه انسانی بتواند در ضمن تعمّق و تفقّه در مسائل، آنها را به زبانی ساده و روان بیان كند و مطالب را آن گونه كه باید و شاید به تناسب فهم مخاطب ارائه دهد. لذا این راه، راه مطمئن و مؤثری به سوی شناخت هر چه بهتر معارف اسلامی و تربیت دینی می‌باشد و به كسانی كه با آثار استاد مأنوس می‌گردند، می‌آموزد كه همچون او در عین استفاده از مبانی محكم عقلی با زبانی روان، اندیشه‌های منطقی را به گونه‌ای ارائه دهد كه مخاطب آن را پذیرا شده، باور كند.

ب: خَلق یك نظام واحد فكری و ارائه یك چهارچوب مشخصی از اندیشه اسلامی: در نگاه نخست به آثار استاد، این طور به نظر می‌رسد كه ایشان به موضوعات مختلف و پراكنده‌ای كه در مقاطع مختلف زمانی مطرح شده است، پرداخته‌اند. موضوعاتی همچون حقوق زن، هجرت و جهاد، حماسه حسینی، مهدویت، عدل، جاذبه و دافعه حضرت علی(ع) و... اما با نگاهی عمیق‌تر، درمی‌یابیم كه هر چند ایشان، نیازهای جامعه را در مقاطع مختلف مورد توجه قرار داده، ولی آثار ایشان از آنجایی كه همگی از یك منبع و تفكر اصیل اسلامی، نشأت گرفته است، مجموعه منسجمی را تشكیل می‌دهد، كه این نظام واحد دارای اصول و فروع و شاخ و برگ و میوه است.

در اندیشه استاد مطهری، ریشه همه مباحث، توحید می‌باشد؛ چرا كه «اصل توحید این صلاحیت را دارد كه مانند آب، ریشه همه مباحث دیگر را سیراب كند و مانند خون، به همه اندامها و اجزاها، غذا برساند و مانند روح برپادارنده و زندگی‌بخش همه اندامها باشد و قوه محركه یك مكتب باشد.»(12) با این كه انسان گمان می‌كند كه توحید، یكی از مسایل اسلام است و هزاران مسأله دیگر در اسلام در كناب توحید قرار گرفته است، ولی وقتی با نگاهی دقیق‌تر می‌نگرد، می‌بیند اسلام سراسرش توحید است، یعنی تمام مسایل، چه آنها كه مربوط به اصول عقاید است و چه آنها كه به اخلاقیات و امور تربیتی و یا به دستورالعمل‌های روزانه ارتباط دارد، همگی یكجا و یكپارچه توحید است.(13) در مرحله بعد شهید مطهری امّ‌المعارف و ام‌المسائل را «انسان‌شناسی و فطرت»(14) می‌داند كه به منزله تن و بدنه  درخت معرفت است و معتقد است: «درخت انسانیت  اگر بخواهد براستی بارور و میوه‌دِه باشد، باید ریشه توحیدی و ایمانی داشته باشد.»(15) و نهایتاً ثمره این شجره طیّبه، مباحث كاربردی زندگی است. در جهان‌بینی توحیدی است كه برای انسان موحد، آزادی و هجرت و جهاد و عدالت و... معنی پیدا می‌كند. با این توضیح می‌توان ادعا كرد كه مجموعه آثار استاد به منزله موضوع واحدی است كه اگر كسی به مطالعه كامل و دقیق آن بپردازد، او نیز دارای نظام فكری شده و می‌آموزد كه چگونه مباحث جدید جامعه را با این توجه و تفكر مواجه نماید و جواب لازم را دریابد؛ و نكته  دیگر  این كه، بسیاری از متفكران فقط دیدگاه می‌دهند ولی شهید مطهری(ره) دیدگاه را براساس و به همراه نظام فكری ارائه می‌دهد...

ج: به روز بودن و كارآمدی آثار استاد: ایشان در جای جای مباحثشان مطرح كرده‌اند كه چگونه با سود جستن از ثابتات و اصول، می‌توان متغیّرات و فروع را تحلیل و توجیه كرد. شناخت و فهم نیازهای ثابت و متغیر جامعه و پاسخگویی عقلانی و مبنایی به آنها در هر زمانی، از رموز موفقیت یك اندیشمند مصلح است.

 د: ایمان و تعبّد استاد در عین عقلانیت و بهره جستن از تفكر: او آموخت كه تفكر عقلانی و تعبّد وحیانی نه تنها با هم منافاتی ندارند، بلكه هر دو مؤیّد و مكمّل یكدیگرند. كما این كه زندگی فردی و اجتماعی و خانوادگی ایشان، مؤیّد  این مدعاست. شهید مطهری  در مباحث نشان داد كه تعبّد مساوی با تعصب و بی‌منطقی نیست و در كتاب اسلام و مقتضیات زمان جلد اول آوردند كه اسلام دستور تعبّدی محض (كه اصلاً با عقل جور درنیاید) ندارد.(16) و معنی صحیح تعبّد را هم این دانستند كه «ما باید متعبّد باشیم به این معنی كه باید به هر دستوری كه ثابت شد از ناحیه دین است عمل كنیم، خواه این كه حكمتش را فهیمده باشیم یا نفهمیده باشیم ولی از ناحیه خودِ دین، تعبّد محض وجود ندارد: به این معنی كه دستوری خارج از  حكمت و مصلحت باشد.»(17) به عنوان نمونه بارز، از سویی مردانه به جنگ تحریفات عاشورا، می‌رفت و از سوی دیگر خود در رثای امام حسین نوحه‌سرایی می‌كرد و می‌گریست؛ آثار استاد شهید مطهری، در پی تربیت متعبّدان عاقل و عاقلان متعبّد است.(18)

 هـ : از آنجا كه «هر نظامی موجودیت خود را نیازمند به یك نظام فكری و عقیدتی به عنوان تكیه‌گاه و پشتوانه می‌داند»(19) و با توجه به تصریح ولی معظم فقیه، مبنی بر این كه آثار شهید مطهری مبنای فكری نظام جمهوری اسلامی است، لذا ضروری است شیوه‌ها و اصولی را كه استاد در بیان این نظام به كار گرفته‌اند، تشریح شود. برای نظامی كه برای اولین بار بعد از غیبت امام عصر(عج) حكومت اسلامی را تشكیل داد و مسئولان آن براساس فداكاری مردم و در صحنه آمدن ایشان، به خدمت‌رسانی پرداختند و می‌پردازند. تبیین مبانی فكری براساس مكتب اسلام و مذهب شیعه اثنی‌عشری با انواع این مشكلات داخلی و خارجی شرط لازم ماندگاری و تداوم این نظام است. لذا افراد جامعه خصوصاً جوانان و تحصیل‌كردگان باید بدانند هدف چیست و وسیله چه می‌باشد تا بتوانند موضوع و جایگاه خود و فعالیت‌شان را تدوین و یا تصحیح كنند تا علاوه بر مصون ماندن از انحرا، بتوانند به قله‌های كمال صعود كنند و وظیفه خود را در قبال بهای سنگین استقرار نظام جمهوری اسلامی بپردازند.

و: در مورد هیچ مجموعه آثاری به مانند آثار ایشان، از جانب بزرگان دین و معتمدان علمی و عملی، این مقدار سفارش نشده است. نمونه بارز آن توصیه امام راحل، معمار كبیر انقلاب اسلامی این فرد فیلسوفِ مجتهدِ عار، می‌باشد كه تأكیدات ایشان در صفحات قبلی اشاره شد. و از آن جمله: «من به دانشجویان و طبقه روشنفكرانِ متعهد توصیه می‌كنم كه كتاب‌های این استاد عزیز را نگذارند با دسیسه‌های غیراسلامی فراموش شود.»(20) مقام معظم رهبری هم فرمودند: «اگر كسی فقط آثار وی را با دقت و به طور كامل بخواند، كافی است كه او را به یك سطح راقی از معارف اسلامی برساند.»(21)(22)
٭ مطالب بالا یعنی ویژگی‌های آثار استاد شهید مطهری برگرفته شده و تلخیص از مقررّی اول طرح مطالعاتی در دانشگاه امام صادق‌ـ تهران‌ـ می‌باشد كه به قلم استاد سیدمحمدصالح هاشمی گلپایگانی، مسئول طرح، نوشته شده است.

لازم به ذكر است در آن جزوه به صورت مفصل پیشنهاداتی برای عملیاتی كردن آثار استاد مطرح شده كه علاقمندان را به خواندن آن توصیه می‌كنیم.٭

ح: از ویژگی‌های دیگر یك سخنرانی مناسب مذهبی، كمیّت آن می‌باشد. منظور از كمیت زمان جلسه و تعداد مستمعین است.

هر چه تعداد مستمعین بیشتر باشد، از آنجا كه به صورت غیرمستقیم، «حسِ رضایت‌مندی از خود» ارضا می‌شود،  انسان بیشتر رغبت دارد در این گونه جلسات شركت كند یعنی گرچه تعداد و اكثریت در حقانیّت مؤثر نیست(23) لیكن وقتی انسان تعداد افراد زیادی را می‌بیند كه در جلسه حضور دارند، می‌یابد، كه دیگران هم به همان خاطر كه خودش آمده است، آمده‌اند و این مطلب یك قوّت روحی به او می‌دهد. و اما زمان جلسه را نیز استاد مطهری بسیار رعایت می‌فرمودند، چنان چه مخاطبین، آمادگی بیشتری داشته بودند، استاد هم كمی جلسه را بیشتر طول می‌دادند تا مطلب را برسانند. ویژگی دیگر سخنرانی خوب، بررسی مسائل و مشكلات روز جامعه و مقتضیات زمان می‌باشد. كتاب مقتضیات زمان تألیف استاد مطهری، نمونه بارز این گونه مسائل روز می‌باشد كه خواننده را به عمق دید شهید مطهری می‌رساند و گستردگی علمی استاد بر خواننده محرز می‌شود.

وقتی ما به قرآن به عنوان كتاب آسمانی آخرین دین الهی می‌نگریم، می‌بینیم كه قرآن كه كتاب هدایت است، در جای جای صفحات خود، به نقل داستانهای آموزنده از پیامبران و غیر پیامبران می‌پردازد كه به لزوم داستان‌گویی در خطابه، پی می‌بریم. چه این كه اگر قرار بود قرآن فقط به صورت یك كتاب علمی صرف مورد استفاده فقط عالمان طراز بالا قرار گیرد، آنگاه دیگر (هدیً لِلنّاس) نبود. حتی ما در قرآن سوره‌هایی  داریم مثل سوره حضرت یوسف كه مبنای سوره، داستان می‌باشد ولی نكته اینجاست كه قرآن فقط به نقل داستان نمی‌پردازد، بلكه نكات اخلاقی را به صورت تصریحی یا تلویحی اشاره می‌كند. این نكته را در آثار شهید مطهری ما به وضوح می‌بینیم؛ چه این كه دومین كتابی هم كه از ایشان شهرت یافت، داستان راستان بود.

 نقش شهید مطهری

در تشریح نقش مستقیم شهید استاد، در گسترش فرهنگ اسلامی كه همان آثار قلمی و زبانی ایشان بود، در صفحات قبلی، اشاراتی شد.(24) در اینجا به نقش غیرمستقیم یا با واسطه شهید استاد می‌پردازیم:
1ـ معرفی آقای بروجردی به آشنایان خود و حوزویان برای آوردن ایشان به قم: با برداشته شدن سایه سنگین رضاخان از سر ایران، فرصتی پیش آمد تا علما به فكر بازسازی آثار تخریب شده دین و فرهنگ اسلامی بیفتند. بنابراین لازم بود در حوزه علمیه تحولی ایجاد شود. بزرگان قوم برای رهبری این حركت آیت‌الله بروجردی را انتخاب كردند. امام خمینی(ره) با این كه خود از جمله مجتهدان بود، رنج و تلاش بسیاری كشیدند. آقای مطهری هم در آن ایام از طلبه‌های فغال حوزه، برای معرفی آیت‌الله بروجردی به مدرسانی كه او را نمی‌شناختند، تلاش فراوان كرد.

 2ـ ارتباط با گروه فدائیان اسلام به عنوان مهم‌ترین گروه سیاسی آن روز: این گروه كه از سال 1324ش توسط سیدمجتبی نواب صفوی (میرلوحی) تأسیس شد، در ابتدا برای مبارزه با احمد كسروی (مرتد معروف) و سپس اجرای قوانین اسلامی تشكیل شده بود كه در كشتن عبدالحسین هژیر و حاجعلی رزم‌آرا و در مجروح كردن سیدحسین فاطمی و حسین علاء دخالت داشته است. در سال 1334ش یعنی 10 سال پس از تشكیل، از سوی رژیم، افرادش تیرباران شدند.

3ـ مبارزه با ماركسیسم به عنوان ایدئولوژی مخالفِ حاكم: پس از آن كه استاد به تهران مسافرت كردند هفته‌ای یك بار در جلسات علامه طباطبائی كه در قم تشكیل می‌شد، حضور به هم می‌رساندند. حكومت‌های كمونیستی كه در اروپا و آسیا یكی پس از دیگری، اعلام موجودیت می‌كردند، در ایران هم آن چنان تبلیغات گسترده‌ای شده بود كه جوانان بسیاری در دامان آن گرفتار شده بودند. این جهان‌بینی مادی، مبارز می‌طلبید كه مردان این میدان، علامه طباطبایی و شاگردشان آقای مطهری بودند. به این صورت كه اولین كتاب استاد، به صورت شرح و پاورقی بر متن تهیه شده علامه بود كه بعداً مجموعه این مقالات به نام «اصول فلسفه و روش رئالیسم» منتشر شد.

4ـ تدریس در دانشكده دانشگاه تهران از سال 1334ش: بعد از داستان‌های بسیاری شهید مطهری(ره) به عنوان استادیار پذیرفته شد و تا سال 46 وزارت فرهنگ  تحت فشار ساواك به علت شركت ایشان در قیام 15 خرداد 1342 در اعلام حكم استادی او تعلل می‌ورزید. ایشان تا 22 سال در این سنگر مشغول تربیت اسلامی شدند و كسانی چون شهید دكتر بهشتی و شهید دكتر باهنر از كسانی بودند كه استاد راهنمای آنان در دوره دكترا، استاد مطهری بود.(25) (26)

5ـ تأثیر روی قشر نوجوان با نوشتن كتاب داستان راستان: این كتاب، دومین كتاب استاد بودكه از داستان‌های واقعی از صدر اسلام تنظیم شده بود كه مورد استقبال مردم واقع شد و از طرف سازمان یونسكو به عنوان كتاب سال انتخاب شده و جایزه ویژه به آن تعلق گرفت.

 6ـ پیگیری نهضت امام خمینی(ره): در سال 42 و بعد از فوت آیت‌الله بروجردی و كاشانی، استاد در مراسمی كه افسران نیروی هوایی  ارتش تشكیل داده بودند، شركت كرده و با خطبه‌ای از سیدالشهداء در شب عاشورا، رژیم را هدف گرفت. این همزان با سخنرانی تاریخی امام در عاشورای 42 بود كه منجر به بازداشت و تبعید امام خمینی و شهید مطهری و حدود 40 روحانی گردید.

7ـ نظارت بر هیأت‌های مؤتلفه اسلامی: در سال 43 گروهی از هیأت‌های مذهبی تهران دور هم جمع شدند و یك سازمان مخفی برای مبارزه با شاه تشكیل دادند. استاد مطهری به همراه چند روحانی، از طرف امام بر كار آنها نظارت داشتند و برای تدریس به اعضای این هیأت كه به گروه‌های 10 نفری تقسیم شده بودند، كتاب انسان و سرنوشت را نوشتند.(27)

8ـ تقاضای تدریس از امام خمینی در زمان حضور آیت‌الله بروجردی: درس خارج فقه و اصول و فلسفه به دلیل خواهش شهید مطهری از امام خمینی شروع شد؛ جلسه‌ای كه بعدها مهم‌ترین جلسه حوزه علمیه قم شد.(28)

 9ـ مقابله با جریانات انحرافی جامعه نظری نهضت آزادی: با زندانی شدن سران نهضت آزادی، از فعالیت نهضت كاسته شد؛ با این حال سران رهبری آن یعنی آیت‌الله طالقانی و مهندس بازرگان كه پس از تحمل 5 سال زندان آزاد شدند، هر كدام به صورت انفرادی به مبارزات خود ادامه دادند. بازرگان در این میان به توجیه علمی مفاهیم و احكام اسلام می‌پرداخت كه شهید مطهری ضمن قدردانی از صفا و اخلاص بازرگان و ضمن تأئید روش بازرگان در بعضی موارد، عمومیت روش وی را بیراهه می‌دانست و مفاهیم فلسفه غرب را نارساتر از آن می‌دانست كه بخواهد اسلام راستین را تفسیر كند.(29)

 سازمان مجاهدین خلق

شهید مطهری معتقد بود، انحراف مبانی بنیانگذاران سازمان، باعث شده بود، مجاهدین بعدی هم منحرف شوند.(30)
ـ مقابله با جریان‌های انحرافی فكری: استاد در مقابل ایدئولوژی ایران‌گرایی قبل از اسلام رژیم شاه، خدمات متقابل ایران و اسلام را تألیف كرد. در مقابل رویكرد شبه مدرنیستی آن، مسأله حجاب و نظام حقوق زن در اسلام و اخلاق جنسی را تألیف كرد. وی در مقابل با ایدئولوژی ماركسیستی ده‌ها سخنرانی و كتاب به یادگار گذاشتند كه نقدی بر ماركسیسم و علل گرایش به مادیگری از نمونه آنهاست. ایشان علاوه بر نقد علمی ایدئولوژی‌های غیراسلامی به تبیین ایدئولوژی اسلام نیز می‌پرداخت. كتاب 7 جلدی مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی و فلسفه تاریخ همین رسالت را بر عهده داشتند. ایشان با طرح مسائل جدید توانایی اسلام را در حل مشكلات پیچیده زمان به نمایش گذاشتند. كتاب دو جلدی اسلام و مقتضیات زمان از خلاقیت‌های استاد در این زمینه است. استاد برای زمینه‌‌سازی انقلاب اسلامی با استفاده از تجربیات تاریخ معاصر به بحث نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر پرداختند.(31)

 10ـ تلاش در جهت وحدت علما: بنابر گفته حجت‌الاسلام ناطق‌نوری، شهید مطهری و شهید بهشتی و آقای هاشمی رفسنجانی از نخستین كسانی بودند كه جامعه مبارز روحانیت تهران را تشكیل دادند كه بنابر گزارش ساواك جلسات در منزل ایشان و دیگر روحانیون برگزار می‌شد. جامعه روحانیت تهران سه دوره تكون، تشكیل رسمی و نهادینگی را داشته است كه استاد مطهری در سال 56 پیامی از امام خمینی(ره) مبنی بر تشكیل روحانیت مبارز به روحانیون ابلاغ كردند.(32)
11ـ تأسیس حسینیه ارشاد: استاد خود تصریح دارند: «من می‌خواهم این مؤسسه به صورتی درآید كه به اصطلاح ایدئولوژی اسلامی را در مقابل ایدئولوژی‌های دیگر جهان امروز، به طور صحیح عرضه بدارد و قهراً معتقدم آنچه پیش از هر چیز از این مؤسسه به صورت سخنرانی یا نشریه باید صادر شود منطق است؛ نه بیانات احساسی! به عقیده بنده بیانات احساسی لازم است، اما در حاشیه منطق و تفكر نه بیشتر.» در ابتدا اكثر دعوت‌ها را خود استاد انجام می‌دادند و از جمله عوامل شهرت دكتر علی شریعتی، شهید مطهری می‌باشد؛ ولی كم‌كم استاد به دلیل روش خودسرانه فردی آقای میناچی و عدم تحفظ بر اسرار ایشان و...(33) در تاریخ 27/10/1347 استعفای خود را تقدیم كرد. استاد اصرار می‌كرد كه یك شورای پنج نفره از مجتهدین حوزه پیش‌بینی شود تا خط مشی حسینیه را معین كند. اختلاف استاد با مسئولان حسینیه خصوصاً آقای میناچی به حدی رسید كه شهید مطهری در جلسات شب‌های 11 و 12 محرم كه بنا بود سخنرانی كنند، سخنرانی نكردند.(34)

 12ـ مغز متفكر بسیاری از گروه‌های مبارزاتی قبل از انقلاب: بسیاری از كتب استاد، به عنوان محور مطالعات این گروه‌های اسبق در مبارزه بوده است؛(35) نظیر ارتش انقلابی خلق مسلمان (منصورون)، گروه توحیدی صف (كه به دنبال تغییر ایدئولوژیك سازمان مجاهدین خلق، عده‌ای از جوانان مؤمن به فكر ایجاد تشكلی با خط مشی مسلحانه و اندیشه اسلامی افتادند كه بعد از این كه امام اجازه عملیات مسلحانه ندادند در كلیه اقدامات خود با آیت‌الله بهشتی و مطهری مشورت می‌كردند)، گروه فلاح (كه امام خمینی(ره) در ملاقات با یكی از اعضای این گروه توصیه كردند در مسایل ایدئولوژیك به استاد مطهری مراجعه كنید) و سازمان توحیدی مجاهدین خلق.

البته این به این معنا نمی‌باشد كه شهید مطهری با همه این گروه‌ها ارتباط كامل داشته و تمام كارهای این جمعیت‌ها را تأئید می‌كرده است، بلكه به این معنی است كه گستردگی و عمق دانش استاد به حدی بود كه این گروه‌ها، مبانی فكر ایشان را جزء مبانی فكری گروه می‌دانستند. برای آشنایی بیشتر با گروه‌های نظیر، كتاب 14 سال رقابت ایدئولوژیك شیعه در ایران از جمله كتب منبع می‌باشد كه توسط رئیس مركز اسناد و مشاور سیاسی امنیتی رئیس جمهور محبوب‌ـ جناب آقای دكتر احمدی‌نژادـ و یكی از روحانیون اهل قلم و تحقیق یعنی حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله حسینیان نگارش یافته است.

 13ـ عضو اصلی شورای انقلاب اسلامی: با رسیدن بحران انقلاب به نقطه اوج خود، در اوایل آبان 1357 عده‌ای علما نظیر آیت‌الله بهشتی و شهید مطهری و... نزد امام خمینی در پاریس رفتند و بنا شد شورایی كه اسم آن به پیشنهاد استاد مطهری بود، به نام «شورای انقلاب اسلامی» كه از افراد معتمد بودند، تشكیل شود. امام خمینی یك گروه 5 نفری از روحانیت را معین كردند یعنی آقایان مطهری، هاشمی رفسنجانی، موسوی اردبیلی و باهنر و بهشتی كه درباره مسایل تصمیم بگیرد و به وسیله تلفن یا مسافر اطلاع بدهند تا امام در جریان باشند و مهم‌ترین مأموریت این هسته را مطالعه در مورد مدیریت آینده كشور قرار دادند، تا كیفیت كار و افراد مفید و متناسب با انقلاب اسلامی را نیز معرفی كنند.
طی مقاطع زمانی مختلفی شورا به عضوگیری پرداخت. مهم‌ترین وظیفه شورا انتقال قدرت بود كه راهكار امام برای انتقال قدرت هم تشكیل دولت موقت توسط شورای انقلاب بود. دولت موقت هم وظیفه داشت تا قانون اساسی را تهیه و نهادهای اداره كشور انقلابی را تأسیس كند.(36)

14ـ تأسیس جامعه روحانیت مبارز تهران: برای سازماندهی به مبارزات، استاد مطهری به همراه تعدادی از روحانیون مبارز مانند دكتر بهشتی، دكتر باهنر و... تشكیلاتی را تأسیس كردند كه وظیفه داشت به تظاهرات و راهپیمایی‌ها سازمان بدهد، تا گروه‌های غیردینی، از احساسات دینی مردم به نفع خود سوءاستفاده نكنند. آنان موفق شدند چندین راهپیمایی عمومی میلیونی در تهران راه بیندازند. شعار مردم در همه این راهپیمایی‌ها «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» بود.(37)

15ـ مسئول كمیته استقبال امام خمینی(ره): پس از تصمیم امام خمینی به بازگشت به ایران از پاریس، روزهای آخر دی ماه حاج احمد آقا با استاد مطهری تماس گرفتند و خبر بازگشت امام را اعلام كردند و خواستار اجاره خانه‌ای در جنوب شهر شدند. هسته اولیه كمیته استقبال، آقایان مطهری، مفتح و محلاتی بودند. محل استقرار و اقامت امام خمینی(ره)، سازماندهی و ایجاد تشكیلات برای خود كمیته و حفاظت از جان امام از مسائل مهم كمیته استقبال بود. آقای مطهری به دلیل ایدئولوژی التقاطی سازمان مجاهدین (با این كه این گروه، نسبت به گروه‌های دیگر، اسلحه بیشتر در اختیار داشت) و به دلیل ناصداقتی اعضای گروه، حفاظت را به گروه‌های توحیدی صف، موحدین، منصورون و فلاح واگذار گردید.(38)

 نتیجه‌گیری
شیعه در دوران غیبت صغری( 260ـ329ق) و غیبت كبری از (329) تاكنون با بحران رهبری معصوم روبرو بوده است ولی هیچ چیز شیعه را از بالندگی و رشد بازنداشت، بلكه همواره تاریخ بشریت را تحت تأثیر قرار داده و برای خود، حكومت جهانی آماده می‌كرده است.

در این میان دلایلی باعث خوداتكایی شیعه شده كه از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره كرد: 1ـ مرجعیت بخشی به عالمان شیعی توسط معصومین: كه خصوصاً از امام صادق به بعد بیشتر ترویج شد. 2ـ اعتقاد به مهدویت از زمان پیامبر اعظم (صلی‌الله علیه و آله وسلم) به عنوان استراتژی (یعنی به عنوان امامت جزء اصول دین یا اصول مذهب قرار داده شده است) و نه فقط به عنوان تاكتیك (یعنی برای رهایی موقت  از مشكلاتی كه به وجود می‌آید، بگوییم، یك روز خوشی در انتظار ماست و انتظار به معنی باطل و منفیِ آن) و دلایل دیگر.

 در این میان نقش عالمانی كه خود عامل‌اند و خود را ساخته‌اند نظیر شهید مطهری (رحمت‌الله علیه) و دیگران، درخور اهمیت است و برماست كه نه فقط به عنوان یك فرد دانشجو یا طلبه یا كاركُن بلكه به عنوان یك فرد ایرانی از كم و كیف فعالیت فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و... این قشر اخص جامعه (یعنی عالمان عامل) باخبر باشیم و این معرفت را چراغ حركت عملی خود در این وانفسای زندگی متمدن! یا متوحش امروزی قرار  دهیم و بتوانیم در مرحله اول ابتدا خود و بعداً دیگران را هم از اصول اسالم و هم از متغیرات آن، هم از هدف و هم از روش باخبر سازیم. امید است این چند صفحه، گامی در این جهت برداشته باشد و بتوانیم در شناخت وظیفه و عمل به آن موفق باشیم. ان‌شاءالله 

 معرفی منابع

(منابعی كه به صورت مستقیم یا  غیرمستقیم در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته است و نیز كتبی كه در خصوص استاد مطهری می‌باشد)

1ـ استاد مطهری، محسن مؤمنی، انتشارات مدرسه، چاپ سوم، 1383

2ـ سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران (1343ـ1341)، روح‌الله حسینیان، مركز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، 1384.

3ـ چهارده سال رقابت ایدئولوژیك شیعه در ایران (1356ـ1343)، روح‌الله حسینیان، مركز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1383.

4ـ یك سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه، (بهمن 1356 تا بهمن 1357)، روح‌الله حسینیان، مركز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1385.

5ـ ولایت فقیه (ولایت فقاهت و عدالت)، آیت‌الله جوادی آملی، نشر اسرا، چاپ پنجم، مرداد 1384.

6ـ سیری در زندگانی استاد مطهری، انتشارات صدرا، 1376.

7ـ شهید مطهری: مرزبان بیدار، محمد خردمند، سازمان تبلیغات اسلامی، 1375.

8ـ سیمای استاد در آیینه نگاه یاران، به اهتمام سیدحمید جاوید موسوی، انتشارات صدرا، چاپ دوم، 1375.

9ـ سیمای معلمی استاد مطهری، انتشارات مدرسه.

10ـ خاطرات من از استاد مطهری، علی دوانی، انتشارات صدرا، چاپ دوم، 1375.

11ـ نرم‌افزار اندیشه مطهر، مركز جهانی نشر فرهنگ و معارف اسلامی مبلغ.

12ـ مجموعه آثار شهید مطهری، انتشارات صدرا، ج 1، گزیده‌ای از زندگی‌نامه استاد.

13ـ اندیشه سیاسی آیت‌الله مطهری، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1382، كه شامل مقالاتی از اساتید محترم پیرامون موضوعات چیستی و هستی جامعه از دیدگاه استاد مطهری، عدالت و برابری، ولایت فقیه، آزادی و انقلاب و تحولات از دیدگاه استاد مطهری می‌باشد.

 
1- امام خمینی(ره)، ولایت فقیه، ص 60.

2- امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج 4، ص 167.

3- همان، ج 3، ص 371.

4- همان، ج 4، ص 242.

5- مجموعه آثار شهید استاد مطهری، ج 1، قسمت پیام‌های امام خمینی به مناسبت شهادت استاد مطهری.

6- سخنرانی مقام معظم رهبری.

7- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 1، ص 188، ح 4.

8- بقیه‌الله خیرٌ لكم إن كنتم مؤمنین.

9- آیت‌الله جوادی آملی، ولایت فقیه (ولایت فقاهت و عدالت) ص 262، نشر اسراء.

10- نهج‌البلاغه (ترجمه محمد دشتی)، خطبه 87، ص 147.

11- امام خمینی، صحیفه نور، ج 14، ص 325.

12- استاد مطهری، تكامل اجتماعی انسان، ص 123.

13- مرتضی مطهری، آشنایی با قرآن، ج 1، ص 99.

14- همان، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (ج 5: جامعه و تاریخ)، ص 208.

15- همان، بیست گفتار، ص 224.

16- ص 246

17- مرتضی مطهری، اسلام و مقتضیات زمان، ج 1، ص 246.

18- ر.ك: حماسه حسینی استاد، كه در اواخر هر جلسه ذكر مصیبت و روضه را خود استاد می‌خواندند.

19- حماسه حسینی، همان، ج 1، ص 360.

20- امام خمینی، صحیفه نور، ج 12، ص 188.

21- بیانات رهبری در دیدار با مسئولان و استادان طرح مطالعات آثار شهید مطهری، دانشگاه امام صادق(ع) 14/6/79.

22- برای آشنایی بیشتر با نظریات علما راجع به استاد ر.ك: CD اندیشه مطهر از منابع همین جزوه

23- آیات بسیاری كه در آن قرآن به ذم اكثریت می‌پردازد بر آن دلالت دارد مثلاً اكثرهم لایعقلون، لایشعرون، لایتفكرون یا این آیه كه: یایَسْتَوی الخبیثُ و الطیّب ولو اَعْجَبَك كثرهُ الخبیث. (مائده، 100)

24-  لازم به ذكر است كه استاد از سال 1334 در دانشكده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهارن شروع به تدریس كردند. كه سال‌های بعد در مؤسسه حسینیه ارشاد و پس از آن در مسجد الجواد و بعد در كانون توحید، مسجد جاوید و مسجد ارك به فعالیت‌های علمی و فرهنگی خود، ادامه دادند.

25- برای مطالعه بیشتر هیأت مؤتلفه اسلامی ر.ك: 14 سال رقابت ایدئولوژیك در ایران، صص 806ـ825.

26- سیری در زندگاین استاد، انتشارات صدرا، ص 284.

27- لازم به ذكر است صلاحیت استادی شهید مطهری به جرم این كه «مطالب تحریك‌آمیز در لفاف

مسائل مذهبی بیان كرده» و در سال 49 «وجوهی را برای كمك به فلسطینی‌ها جمع كرده» توسط

ساواك رد شد و در سال 54 مجدداً ممنوع‌المنبر شدند (چهار سال رقابت ایدئولوژیك شیعه در ایران،

روح‌الله حسینیان، ص 209).

28- سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران، روح‌الله حسینیان، ص 289.

29- مطهری، مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، صص 893ـ898. به نقل از چهارده سال رقابت

ایدئولوژیك شیعه در ایران، روح‌الله حسینیان، ص 462.

30- خاطرات حجت‌الاسلام ناطق‌نوری، ص 91، به نقل از 14 سال رقابت...، ص 538.

31- همان، ص 700، كتاب آینده انقلاب اسلامی هم در این زمینه است.

32- همان، ص 731 و نیز ر.ك: همین مقاله، شماره 14 از نقش شهید مطهری.

33- استاد شهید به روایت اسناد، ص 66.

34- برای اطلاعات بیشتر ر.ك: 14 سال رقابت ایدئولوژیك شیعه در ایران، صص 750ـ761.

35 - ربّا اغفرلنا و لإخوانِنا الذین سبقونا بالایمان و لاتجعل غلاً للذین آمنوا (سوره بقره).

36 - یكسال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه (بهمن 56 تا بهمن 57)، روح‌الله حسینیان، صص 728ـ733.

37 - استاد مطهری، محسن مؤمنی، ص 80. برای مطالعه بیشتر ر.ك: 14 سال رقابت ایدئولوژیك

شیعه...، صص 730ـ732.

38- یكسال مبارزه برای سرنگونی...، صص 799ـ803.

منبع: http://www.irdc.ir