امام بزرگوار در درس های خود، مطالب علمی و اخلاقی را از یكدیگر جدا نمی دانستند . درس ایشان فقط یك سلسله مباحث علمی خشك نبود . حضرت امام به روشی تدریس می نمودند كه در لابلای درس، طلبه واقعی نیز تربیت می كردند . هدف ایشان این نبود كه تنها یك سلسله مطالب از استاد به شاگرد انتقال یابد؛ بلكه نظر ایشان این بود كه شاگردانی تربیت شوند كه برای آینده اسلام مفید باشند.[1]

2 . پرورش شاگرد، هدف تدریس است 

سعی حضرت امام رحمه الله این بود كه همه را پرورش علمی دهند و استعدادهای آنان را شكوفا كنند[2] .

3 . دوست داشتن شاگردان

ایشان علما را تجلیل می فرمودند و طلبه ها را دوست داشتند، بویژه وقتی در طلبه ای استعداد می دیدند، او را گرامی می داشتند [3] .

4 . این هدفی مهم است

امام، تربیت شاگردانشان را بر این اصل استوار كرده بودند كه به آنان اتكاء به نفس بدهند [4] .

5 . آموزش و پژوهش، دو بال پروازند

از خصوصیات درسی حضرت امام رحمه الله ایجاد روحیه «تحقیق » در طلاب بود . امام بر این نكته بسیار اصرار داشتند كه طلاب در درس ایشان طوری باشند كه حالت ضبط صوت را نداشته باشند و فقط مطالب را بگیرند و یا حتی بفهمند . بدین جهت، سعی داشتند كسانی كه در درسشان حاضر می شوند، غیر از فهم درس، خودشان هم صاحب نظر گردند و آنچه را از استاد می شنوند، تحلیل و بررسی نیز كنند [5] .

6 . تدریستان روش هم دارد؟

استادانی در حوزه بودند كه از نظر علمی، در مرحله بالاتری از حضرت امام قرار داشتند، اما آنان به كیفیت تدریس خود فكر نمی كردند و تمام توجهشان به موضوع و مطالب درس بود و به كیفیت القای مطالب و ذكر مثال برای آنها فكر نمی نمودند و امام به این نكات نیز توجه می كردند . برای ایشان، هم موضوع درس و هم كیفیت تدریس آن مهم بود . به همین دلیل، هم درس اخلاقی ایشان گیرایی داشت و هم درس فقه و اصولشان[6].

7 . تدریس یكسویه، چقدر ثمر دارد؟

بارها و بارها، حضرت امام از اینكه درس، حالت یكنواخت و یك جانبه داشته باشد و فقط استاد حرف بزند، اظهار نگرانی می كردند [7] .

روزی در اثنای درس امام كسی اشكال نكرد . ایشان فرمودند: «مجلس درس و بحث است، مجلس وعظ و خطابه كه نیست؛ چرا ساكت هستید و حرف نمی زنید؟ [8]

یكی از شاگردان حضرت امام می گوید:

من بیش از دیگران در درس امام به اشكال و سؤال می پرداختم . برخی از شاگردان كه از این وضع ناراضی بودند، از محضرشان درخواست كردند كه تذكر بدهند كمتر اشكال كنند و طبعا بنده نیز كمتر سخن بگویم . حضرت امام در پاسخ فرمودند: «به نظر من، در درس، كمتر از حد نصاب اشكال می شود و باید پایه اعتراض و ان قلت [9]بالا برود»[10].

8 . جواب هر سؤالی، حد و حدودی دارد

مرحوم امام معتقد بودند شاگرد باید سر درس اشكال كند و اگر سر درس اشكال نمی شد، می فرمودند: «مگر مجلس ختم است كه همه ساكت هستید؟» ؛ ولی در عین حال، چنانچه اشكال و جوابی بیش از دو یا سه بار تكرار می شد، از آن جلوگیری می كردند و می فرمودند: «مگر تعزیه خوانی است كه تو بگویی و من هم جواب بدهم .» در این باره نیز می فرمودند: «درس مرحوم حاج شیخ [عبدالكریم حائری] این اشكال را داشت كه حاج شیخ گاه مطلبی را مطرح می نمودند و به آن اشكال می كردند، و این اشكال و جواب، آن قدر طول می كشید كه تمام وقت درس را می گرفت و مطلب حاج شیخ ناتمام می ماند»[11].

روزی در نجف اشرف حاج آقا مصطفی رحمه الله، فرزند امام، در درس به حضرت امام اشكال گرفتند . امام پاسخ ایشان را دادند . حاج آقا مصطفی قانع نشدند و دوباره اشكال را مطرح نمودند . دو مرتبه جواب ایشان را دادند . باز مرحوم حاج آقا مصطفی قانع نشدند و با توضیح بیشتری اشكال را سه باره بیان كردند. حضرت امام به ایشان و به شوخی فرمودند: «آقا! از این حرفها نزنید، مردم می خندند به این حرفها و می گویند آقا بی سواد است » . حاج آقا مصطفی نیز با صدای بلند گفتند: «مردم می گویند: پسر آقا بی سواد است » .[12]

9 . پیش از جواب گوش می دهی؟

یكی از خصوصیات حضرت امام خمینی رحمه الله در تدریس این بود كه اگر شاگردی سؤالی می كرد و یا اشكالی می گرفت، حضرت امام سكوت می نمودند و گوش می دادند و سپس به پاسخ آن می پرداختند.[13]

10 . مشوق الطلبه

عظمت حضرت امام به حدی بود كه اشخاص عادی كمتر جرات می كردند با ایشان زیاد صحبت نمایند یا برخلاف ادب چیزی بگویند، ولی هنگامی كه یكی از امام اشكالی داشت و می خواست از ایشان بپرسد، حضرت امام چنان با آغوش باز و قیافه بشاش و لبخندی - كه سؤال كننده را تشویق می نمود - او را می پذیرفتند و سؤال او را گوش می كردند و جواب می دادند كه شاگرد نه تنها به جواب سؤال خود دست پیدا می كرد، بلكه در كمال خوشحالی و افتخار از خدمت ایشان مرخص می شد . واقعا اخلاق و برخورد امام نسبت به طلاب را باید «مشوق الطلبه » [14] نامید [15] .

11 . اگر كه می توانی، كمی درنگی بكن

حضرت امام، همیشه و بعد از تمام شدن درس، مدت كوتاهی می نشستند تا سؤالات خود را بپرسند و توضیح و پاسخ آن را بشنوند [16] .

12 . بیان روشن و رسا بیانی دلپذیر است

حضرت امام قدرت فراوانی در بیان روشن و مستدل مطالب داشتند . وقتی ایشان نظرشان را در مسائل علمی مطرح می كردند، چنان روشن و رسا و مستدل بحث می نمودند كه شاگرد، دیگر فكر نمی كرد واقعیتی غیر از آنچه حضرت امام فرموده اند، وجود داشته باشد . به این ترتیب، ایشان در خطی مستقیم، انسان را به واقعیت مسئله هدایت می كردند . بیان امام به قدری شیرین و رسا بود كه هیچ كس نیاز نداشت نظر امام را از دیگری بپرسد . برای طلبه ای كه از محضر درس ایشان بیرون می رفت، مطالب گفته شده كاملا روشن بود؛ البته امكان داشت كه طلبه در اصل مطالب، اشكالی به ذهنش بیاید، اما هیچ ابهامی در نظریات و مطالبی كه حضرت امام مطرح كرده بودند، برای او وجود نداشت [17] .

درس آن بزرگوار انصافا جالب و جاذب بود ... . درس را با بیانی زیبا و عباراتی ساده، روان، منظم و مرتب ارائه می كردند . . [18]

13 . تنظیم هر مطلبی چقدر مؤثر بود

امام مطالب درسی را خیلی عالی مرتب و تنظیم می كردند و همین تنظیم مطالب، كمك بسیار مؤثری به در بهتر فهمیدن و زودتر فهمیدن مطالب درسی، می نمود[19].

14 . آموزش جذاب، در قالب «مثال » است

شیوه عمومی تدریس امام این گونه بود كه از پیچیده گویی احتراز می نمودند و كوشش می كردند مسائل نظری و فكری را كه غالبا دور از درك اذهان عمومی بود، با روشنترین عبارات و واضحترین مثالها بیان كنند؛ حتی گاهی مسائل عقلی و فكری را كه دور از حس و ماده بود، نیز در قالب مثال ذكر می نمودند [20] .