... «شهید مطهرى» از جمله چهره‏هایى بودند كه در تاریخ نیم قرن گذشته ایران، تأثیر شایانى داشتند.

پیش از انقلاب با آقاى دكتر «باهنر» و دیگر دوستان، درباره تأثیر متفكران مسلمان بر حركت‏هاى نوى اسلامى- یعنى از سال بیست و چهار یا بیست و پنج به بعد را ارزیابى مى‏كردیم- صحبت مى‏كردیم و افراد را نسبت به قدرت و نفوذشان در یك تقسیم‏بندى قرار مى‏دادیم. در درجه اول، شخص امام قرار مى‏گرفتند و درجه دوم را شهید «مطهرى» به‏خود اختصاص مى‏دادند. ایشان از لحاظ آشنایى و تسلط كامل بر فلسفه غرب و شرق و شناخت تاریخ جدید و قدیم مهارت قابل ملاحظه‏اى داشتند. به‏همین دلیل، در باب مشخص كردن جهان بینى اسلامى و اصول ماركسیسم، بهترین روش بیان را داشتند. درسهاى ایشان براى حركتهاى سازنده اسلامى، فوق العاده مفید بود. از روزى كه نهضت انقلابى در سال چهل و یك تشكیل شد، شهید «مطهرى» در مركز نهضت، مورد اعتماد كامل امام بودند. همچنین اعتمادى كه قشر طلاب، دانشگاهى و حتى بازاریها نسبت به‏ایشان داشتند، براى شكل‏گیرى تفكر سیاسى‏ اجتماعى اسلام، بسیار مفید و سازنده بود. از همان ابتدا تا به‏این روزها كه شهید شدند، براى تنظیم حركت نهضت، بهترین برنامه‏ریز بودند. هر چند كه بعد از انقلاب، ایشان متأسفانه فرصت نیافتند نقش برتر خود را ایفا كنند، اما همچنان حضورشان در قلب انقلاب احساس مى‏شود. در اوج مبارزه‏هاى انقلاب، ایشان در تشكیل دولت اسلامى از درون گروه اداره كنندگان مبارزه، نقش مهمى داشتند. امام در «پاریس» به شهید «مطهرى» مأموریت دادند كه از همانجا، هسته دولت و شوراى انقلاب را تشكیل بدهند. بعد از پیروزى هم در ماه‏هاى اول انقلاب، ایشان فعالیت زیاد و سختى را در شوراى انقلاب داشتند. تمایل شدید ایشان براى حركت به‏طرف سازندگى فكرى، قابل ملاحظه بود. حتى قرار بود كه ایشان از فعالیتهاى سیاسى خود كم كنند و براى تشكیل یك دانشگاه اسلامى، نیروهاى مستعد و مفید را دور خودشان جمع كنند تا بتوانیم براى آینده انقلاب، نیروى متخصص و مفید تربیت كنیم. اما متأسفانه، قبل از اینكه به هدف سازنده خود دست پیدا كنند، به شهادت رسیدند.

... شهید «مطهرى» معتقد بودند كه حوزه را باید از حیث كیفیت بالاى تحصیل و همه جانبه كردن آن، هر چه بیشتر تقویت كنیم. تا حدى كه حتى خود ایشان، چه قبل از انقلاب و چه بعد از پیروزى، همیشه مایل بودند از «تهران» به «قم» بروند. چون در اینجا وقت كافى نداشتند و در هفته، تنها یك یا دو روز براى تدریس به «قم» مى‏رفتند.

ایشان همواره به نكته‏هاى ظریف و در عین حال حساس، توجّه خاصى داشتند. شهید «مطهرى» مى‏دانست كه در حوزه، طى ده پانزده سال اخیر، توجه طلاب، بیش از هر چیز به «ایدئولوژى» و مسایل اجتماعى معطوف است. عقیده ایشان این بود كه این تلاش برنامه‏ریزى شده و منظم نیست. از آنجایى كه هم فلسفه «غرب» و هم «ماركسیسم» را مى‏دانستند، اصرار داشتند كه طلاب، خودشان این مكتبها را مقایسه بكنند. هر چند كه روى این موضوع زیاد تكیه مى‏كردند؛ اما هنوز آنطورى كه ایشان مى‏خواستند، نیست. ناگفته نماند كه همین روح حساس و شخصیت بانفوذ ایشان، تأثیر خود را در حوزه گذاشته است. مدرسین و طلاب حوزه، احترام زیادى براى شهید «مطهرى» قایل بودند. البته افراد متنفذ و عالمى، همچون‏

علامه «طباطبایى» در تحول فكرى حوزه، نقش مهمى را ایفا كردند. استاد «مطهرى» نسبت به‏این عالم فرزانه، احترام و تواضع بسیار زیادى قایل بودند. افكار و اندیشه‏هاى علامه، در سخنرانیها و كتب استاد «مطهرى» تأثیر بارزى داشت. از طرفى هم مى‏دانیم، شخصیت با استقامت و پابرجایى چون امام، سبب به جریان افتادن اندیشه‏هاى متعالى در میان مردم بود.

در عین حال، حوزه، معلمین و مدرسین و شخصیتهاى بسیار وارسته‏اى را به خود دیده است؛ امّا آقاى «مطهرى»، یكى از عوامل مؤثر در تحول و بارورى حوزه بودند كه به سهم خود، بیش از اندازه كار كردند.

در مورد نحوه تعلیم و درس خواندن طلاب، مسأله جامعیت و تفكر مطرح است. بخش عظیمى از طلبه‏ها براى رسیدن به‏اوج تحصیل اهمیت زیادى قایلند. لذا تحصیل خود را همچنان ادامه مى‏دهند. شهید «مطهرى» نیز نسبت به همین علاقه و اهمیّت، معتقد بود كه نباید شیوه‏ها به‏صورت یك دستورالعمل ثابت و خشك درآید. ايشان مى‏گفتند خواندن كتابها كافى نیست، بلكه تفكر و تحقیق راجع به مطالب، سبب بالا رفتن كیفیت تعلیم و بازدهى دو چندان آن خواهد شد. البته، طبیعت كار و تحصیل در حوزه همین تحقیق و تعمق است. منتها، شهید «مطهرى» این كیفیت را عمیق‏تر و عملى‏تر كردند. دانشگاهى كه قرار بر تأسیس آن داشتند، یكى از اهدافش تعیین رشته‏هاى تخصصى براى طلاب بود. چرا كه عقیده داشتند، جماعت طلبه در ارتباط گسترده با مردم، ناچار به داشتن تخصص لازم است. همه اقشار جامعه مانند هم نیستند. اگر با قشر خاصى برخورد شود، ناچاریم خیلى از مفاهیم و اطلاعات را درباره دانسته‏هاى آنها بدانیم و بخوانیم. در این صورت چنانچه، تخصصى باشد، توقع جامعه از كمك متخصصین، در جهت تخصص است. و این، امتیازى براى طلبه‏ها خواهد بود.

بنا بود كه ایشان به‏این هدف در تأسیس دانشگاه، جامعه عمل بپوشد. البته فكر مى‏كنم كه این كار در حال تعقیب باشد. چه بسا كه ثمره‏هاى آن را از «قم» یا «مشهد» شاهد باشیم.[1]