استاد محمدتقی جعفری از نگاه دیگران

استاد محمدرضا حكیمی

آشنایی اینجانب با علامه بزرگوار، متفكر گرانقدر اسلامی، آیت الله حاج شیخ محمدتقی جعفری تبریزی، به چهل سال از این پیش می رسد.

این آشنایی سپس به شناختی بیشتر پیوست و به دوستی، ارادت اینجانب، به ویژه با مطالعه كتاب «ارتباط انسان ـ جهان» كتابی غنی و ابتكاری و پر ارج و كتاب « تعاون الدین و العلم» و كتاب « مبدأ اعلی» ... و اطلاع هماره از حضور جدّی و تكلیف شناسانه ایشان در مرز پاسداری از دین خدا و مبانی قویم و ارزش های متعالی آن، به منظور نجات نسل های انسانی؛

؛ و هم چنین پشتكار پوینده این عالم مرزبان و فیلسوف و اندیشمند غیر محدوداندیش، در آفاق فرهنگ و اندیشه انسان معاصر، به منظور گسترش باورهای الهی و صیانت آن ها، و ردّ تهاجم های متفاوت در هر دوره . . . و آنگاه پدید آوردن این همه تألیفات گرانقدر در پهنه گسترده فرهنگ غنی و پهناور ایران، و ابعاد گوناگون معارف شناختی، بدان سان كه اگر این آثار از آنِ گروهی از دانشوران و عالمان بود، جای گرامیداشت و اعجاب داشت، تا چه رسد كه اكنون یك تن به عرضه آن ها پرداخته است؛ آن هم با وجود اشتغال به جلسه های تدریسی و سخنرانی ها و سفرها و مصاحبه های علمی و دینی بسیار. درباره شخصیت علمی استاد علامه جعفری، آنچه بیشتر دارای اهمیت است، جامعیت ایشان است، و نگرش باز، و گذر از محدوده محدودیت آفرینِ محدوداندیشی و تك رشته ای و بسته ذهنی، كه دریغا بسیاری از عالمان و فاضلان ما در قلمروهای ویژه خویش بدان سخت مبتلایند.

. . . و ما در این روزگار، یك نمونه از عالمان جامع را می نگریم كه به آفاق فكری بس گسترده ای دست یافته اند، و در قلمرو اندیشه از محدوده هایی خاص فراتر رفته اند. آثار فراوان و پر تنوّع ایشان كه شماری از آن مورد شناسایی قرار گرفته، گواه صادقی است بر این چگونگی . . . و مشك آن است كه ببوید. و این همه بركت علمی و تربیتی، كه در طول چند دهــه از زبان و خامه استاد جعفـری ـ چه در ایران و چه در خارج از ایران ـ عرضه گشته، واقعیتی است گویای جامعیتی چشمگیر در غالب ابعاد . یك نگاه به نام های تألیفات ایشان و موضوع های سخنرانی ها و سپس محتوای آن ها، برای تشخیص این ویژگی بسنده است.

. . . و استاد جعفری همواره با پژوهش در افكار گوناگون و تفحّص در كتاب های اندیشمندان مختلف، در صدد بر آمد تا راه شناخت انسان را به سوی دركِ حقایقِ خطاناپذیرِ الهی بگشاید، و «ایمان» و «عمل صالح» را در جامعه استوار سازد، و جامعه را سعادتمند گرداند.

پروفسور موچوپولوس استاد فلسفه ـ دانشگاه آتن

دغدغه اصلی استاد جعفری، هدف و آینده بشریت بود. محققی بود كه تجربه های فراوانی از مسائل و معضلات جامعه معاصر داشت و نمی كوشید كه خود را از این مسائل پنهان دارد.

ما به بحث و گفتگو با هم عادت داشتیم، به ویژه درباره تكنولوژی كه ساعت های مدیدی به طول می انجامید. او بر این باور بود كه: تكنولوژی، عاملی منفی برای تمدن ماست، زیرا به كمال باطن اجازه بروز نمی دهد. من با این نظر مخالف بودم و بر این باور بودم كه: در كشور ایران از تكنولوژی بهره گیری شده است، البته در جهت خیر بشر. او پذیرفت كه تكنولوژی می تواند بشر را كمك كند، اما به شرط آن كه بشر آن را تنها به عنوان ابزار و وسیله به كار گیرد.

این تنها یك مثال بود از سال ها مباحثات عمیق، البته با خصوصیات مختلف. او همواره در طول مباحثات، جلوه گر تفكری دقیق و اراده ای عالی بود. به یاد می آورم رفتار دلپذیر او را با دانشجویانم در دانشگاه آتن. دانشجویان یونانی، نظم كلاس را به هم ریخته بودند و من عصبانی بودم از این كه آن ها یك روحانی را در فرهنگ خود می بینند و نیشخند می زنند، چرا كه او خود را با زبانی با آن ها مخاطب می ساخت كه دانشجویان نمی فهمیدند. اما در طول سخنرانی، دانشجویان توجهی ویژه به سخنرانی كردند و با جذابیت تمام به ترجمه سخنان ایشان گوش دادند. سپس با شوق به این كه مطالب فراوانی در حال آموختن هستند، با كف زدن های پیوسته او را تشویق می كردند كه تجلیِ پذیرشِ مثبتِ درسهای جعفری بود. او در آن جا به گونه ای الهام آمیز با آن ها ارتباط برقرار كرد. از این رو، فهمیدم این یك هدیه الهی بود كه یك استاد تا بدین حد شگفت انگیز باشد.

جعفری سرشار از احساسات عمیق بود. همكاران من در دیدار با او، آن چنان تأثیر پذیرفتند كه او را احاطه كرده بودند. این تلقی اینجانب را كه با اهمیت است، ارائه می كنم و افتخار می كنم كه او دوست من و نماد روحِ اسلامیِ ایران بود. هم چنین، وی استاد برجسته فلسفه اسلامی و ارزش های اخلاقی را از قرآن برگرفته بود. او منتقد اندیشه اجتماعی جهان معاصر و پژوهشگری كه هم از ارزش های كهن و هم از ارزش های نوین برخوردار بود.

تأكید می كنم: او در این دیدارها می كوشید این اندیشه ها را برای خارج از ایران در دسترس قرار دهد. اجازه دهید تا بگریم، چرا كه او انسانی ارزشمند و در بر دارنده ارزش های همه جانبه ـ نه منحصر به یك موضوع خاص ـ بود. دیدگاه او امیدبخش و رضایت آمیز بود. هرگز او را ناراحت و با چهره ای در هم كشیده ندیدم. او به خوبی می دانست چگونه بر لبانش برای دیگران ـ به ویژه برای خودش ـ تبسّم كند.

پروفسور دلی كاستاپولوس

چند سال قبل، به اتفاق دیگر دوستان از یونان با آقای جعفری در منزلشان دیدار و بحث و گفتگوهای فراوانی داشتیم. نگرش های ایشان ـ خصوصاً كتابخانه وی ـ بر ما تأثیرگذار بود. سه سال قبل از رحلتش (سال 1374 خورشیدی) ، به یونان آمده بود و در مجلسی، بیش از دو ساعت با ایشان گفتگو داشتم. من شخصاً دریافتم ایشان فیلسوف واقعاً برجسته ای هستند. او اندیشه ای عالی داشت و نقش مهمی در فلسفه اسلامی ایفا كرد.

پیرامون آخرت شناسی با ایشان گفتگو و بحث داشتم، و بر این اساس، مقاله ای در موضوع «ایمان فراتر از عقل و الحاد در واقعیت جهانی» تهیه كرده ام. هم چنین، ما برای تلاش بیشتر مسیحیان ارتدوكس و مسلمان برای جهان بهتر به توافق رسیدیم.

زنده یاد اسماعیل(كوزو) ناكایاما ـ ژاپن

او در قله علم و معرفت قرار داشت و در عین حال، با دانشجویان خود و مردم عادی كه وقت گرانبهایش را در اختیار آنان می گذاشت، بسیار نزدیك بود. در اوایل دهه 50 هـ . ش من برای اولین بار، علامه جعفری را ملاقات كردم. از آن پس، بیشترین مطالب اصولیِ اسلام و فلسفه اسلامی را از ایشان فرا گرفتم. او نه تنها اسلام را به من آموخت، بلكه راهنمای زندگی من نیز شد. معلومات بی كران ایشان، مانند اقیانوس و عظمت و وقار ایشان، همانند كوه هیمالیا بود.

پروفسور ولقاریس ـ دانشگاه آتن

... در تمام عمرم كسی هم چون استاد جعفری مرا تحت تأثیر قرار نداده است. در شهر باستانی آتن به جای این كه برای خیابان ها نامی انتخاب كنند، در هر گوشه از شهر ستونی نصب كرده و بر روی هر ستون، سه هرمس ـ خدای ارتباطات را ـ نصب می كردند تا راهنمای افراد باشد.

هرمه ها از آن زمان به عنوان اشخاصی برجسته و راهنمایان مردم معروف شدند. فرزانگانی باهوش كه مردان خدا بودند و هدفشان هدایت خلق بود، هرمه نامیده می شدند. آنان همواره در حال تحقیق و تفحّص بودند، استعداد و عقل و هوش خود را صرف خدمت به انسانیت و معنویت كرده ، هم چون ستارگانی درخشان ، هدایت انسان را در مسیر دشوار زندگی بر عهده داشتند. از این گونه اشخاص نادر، می توانم به استاد محمدتقی جعفری اشاره كنم ، كه نه تنها مایه مباهات ایران ، بلكه افتخار جهان است.

... وقتی در مقابل وی قرار می گیرید، احساس می كنید در حضور مردی خدایی هستید؛ مردی كه به واسطه عقل و روش زندگی اش به خداوند نزدیك شده و از او الهام می گیرد.

... روی هم رفته بایستی گفت: جعفری از شخصیت هایی بود كه در جهان بسیار نادرند. او مرجعی بود پیامبرگونه. با وجود گرایش شدید مذهبی اش و رسوم و اصول حاصل از آن ، ندای استاد جعفری ندایی بود در دلِ جهانِ وحشی امروز؛ هشداری بدین مضمون: جهان از مسیر انسان دوستی و ارزش های مذهبی كه برادری و دلسوزی را تبلیغ می كنند و جهانی می سازند كه فطرت راستین انسان را پرورش می دهد، منحرف شده است .

جعفری هرگز كسی را محكوم نمی كرد. او قاضی نبود، بلكه یك معلم بود. به خاطر دارم یك بار از ایشان خواستم نظر خود را درباره جوامع غرب برایم بگویند. سؤال برای ایشان غیر منتظره بود، اما در پاسخ گفتند: انسان غربی در تلاش برای فوق بشر شدن ، نتیجه ای جز غیر بشر شدن نگرفته است ، زیرا از خدا دور شده و صرفاً بر منطق و توانایی های خودش تكیه دارد. استاد محمدتقی جعفری ایمان به خدا را با منطق بشری در هم آمیخته بود. روحش قرین رحمت باد.

پروفسور هیسائه ناكانیشی ـ استاد دانشگاه ناگویا

جوانب گوناگون عظمت استاد جعفری بی شمارند. با این حال، بیش از هر چیز می توانم به دانش گسترده وی در مورد تمدن های اسلامى، نیز سایر تمدن ها، حكمت و بینش عمیقش اشاره كنم كه امكان ایجاد آثاری این چنین دلسوزانه را درباره انسان های معاصر او و آینده به وجود آورد. در دیدار و گفتگو با ایشان كاملاً دریافتم: گرمای ذهن و قلب و عظمت نفس او باعث شده كه این اندازه به ایجاد یك دنیای پر از صلح و همزیستی مسالمت آمیز اهمیت دهند و چنین میراث بزرگی برای ما باقی بگذارند.

... دنیا دچار تغییرات چشمگیری شده، به سوی شرایطی خطرناك پیش رفته است . ارزش ها و مفاهیم بزرگی از قبیل: شرافت و كرامت انسانی و میراث بشری مورد بی اعتنایی و حتی انكار قرار می گیرند. برای احیای این مفاهیم حیاتی انسانی ، بایستی تمامی آثار استاد جعفری مورد توجه قرار گیرند و سعی شود فلسفه ایشان مجدداً تفسیر گردد تا بتوان از نو، جهانی ایمن تر و صلح آمیزتر ساخت .

منبع : www.ostad-jafari.com