شخصیت بارز و ابعاد مبارزاتی شهید مظلوم آیت الله دكتر بهشتی را نمی توان در یك یا چند مقاله و كتاب بیان كرد. لیكن می توان گفت : دكتر بهشتی از چهره های درخشان فكری و سیاسی بود كه انقلاب اسلامی به تاریخ اسلام هدیه كرده است . عظمت وی در این است كه از یكسو همواره بر لزوم تشكیلات تاكید ورزیده و در جهت تحقق آن كوشیده است ، چرا كه از قرنها پیش نیروهای اسلامی فاقد تشكیلات منسجم بودند و از همین ناحیه ضربه های خوفناك و مهلكی را متحمل شدند، و از سوی دیگر انقلاب را از انحراف و توقف مصون نگهداشت .

بینش سیاسی نیرومند او موانع را تشخیص می داد و برای رفع آن اقدامات لازم را به عمل می آورد. آگاهی سیاسی او عظیم و گسترده بود. او انگیزه های محوری و اصلی آن سوی موضع گیری های نفاق آمیز گروهك ها را به سرعت تشخیص می داد و برای خنثی ساختن آنها مبادرت می ورزید. در یك كلام می توان گفت : دكتر بهشتی مرد عمل بود و نه فقط مرد گفتار، سخنران بود اما به مرز سخن بسنده نمی كرد. منطق او استوار بود و به كنه مسائل آگاه بود و مسائل را تحلیل می كرد و به طور مستدل راه های حل را به یاران پیشنهاد می كرد. تدبیر و تدبر یكی از ویژگیهای دیگر او بود، می دانست كه در كدام موقع كدام سخن یا اقدام مناسب است و سخن را چگونه باید گفت و كار را تحت چه عنوانی باید به انجام رساند كه هم وصول به هدف سهل باشد و هم بهانه ای به دست مخالفان داده نشود.

شهید بهشتی در به راه انداختن جریانهای اصیل اسلامی پیشتاز بود. تا پیروزی انقلاب او در تحقق خواستهای امام و خنثی ساختن مانورهای سازشگرانه لیبرالها نقش اصلی را ایفا می كرد. وی خطاب به روشنفكران وابسته و لیبرالها نهیب می زد كه : (انقلاب اسلامی ما متولیانی این چنین نیاز ندارد(

شهید مظلوم نقش مهمی در تاسیس مجلس خبرگان و حفظ اصالت آن داشت .

او شدیدا اصرار می ورزید كه باید ملت به كسانی رای دهند كه سوابق آنها نشان داده باشد كه معتقد به اسلام انقلابی اند. در تحقق این هدف او سهم بسزایی در ایجاد ائتلاف سازمانهای اصیل اسلامی در جهت معرفی نمایندگان مجلس خبرگان و تدوین قانون اساسی اسلامی بویژه اصول مربوط به ولایت فقیه داشت . و سرانجام بهشتی بود كه خطر ناكترین آفت انقلاب یعنی خط لیبرالیسم و نفاق را رسوا كرد و پرچمداران آن را مفتضح ساخت .

اندیشه سیاسی و اجتماعی شهید مظلوم بهشتی ناشی از ایدئولوژی اسلامی و نحوه برداشت او از تعالیم اسلام بود، او را باید یك عالم اسلام شناس و یك مصلح روحانی دانست كه به شیوه صد درصد اسلامی بدون دنباله روی از غرب یا التقاط میان اسلام و شیوه های غربی ، طالب اصلاح جامعه بود. او می اندیشید كه اسلام هم دین است و هم دولت ، هم ایدئولوژی است و هم نظام حكومتی . بنابراین او عالمی بود ربانی از تبار ابوذر و عمار كه آرزو داشت اسلام در همه ابعادش از جمله بعد سیاسی اش ، مجددا در جامعه اسلامی و در جهان پیاده شود و خود واحدی مستقل از گرایشهای شرقی و غربی و نیرویی منفرد در قبال دو ابر قدرت و اقمارشان در عرصه جهانی حضور داشته باشد.

پس از قیام شكوهمند روحانیت به رهبری امام خمینی (ره) مبارزات عقیدتی و سیاسی شهید بهشتی به طور رسمی و به صورت سازمان یافته با تكیه بر رهبری امام كه بهشتی تربیت یافته مكتب او بود در ابعاد گوناگون آغاز شد. مبارزات عقیدتی وی بر این اساس بود كه در مجامع روشنفكران راجع به مسائل اسلامی ، آرا و نظرات نوینی اظهار می كرد كه با طرز تفكر قشریون سنتی وفق نمی داد و لهذا برخی از آنان با وی به نزاع می پرداختند و بیش از همه یاران امام و انقلاب او را هدف تیرهای تهمت و افترا قرار می دادند، و از سوی دیگر آماج تیرهای سهمگین وابستگان به شرق و التقاطیون ماتریالیست و منافقان چندین چهره قرار گرفت كه سرانجام در 7 تیر به صورت انفجار عقده ها و احقاد جاهلی درآمد.

شهید بهشتی بسیار خونسرد و بردبار بود، از تهمتها باكی نداشت و همواره در قبال این بی حرمتیها مردانه می ایستاد و خم به ابرو نمی آورد. او گاهی چنان از طرف مخالفان با اتهامات ساختگی در فشار قرار می گرفت كه حوزه واكنش در برابر آنها برایش تنگنا می آفرید.

بهشتی یك مصلح واقعی بود كه با اخلاق خویش و سكوت علی وارش ‍ درس وارستگی و تهذیب را القاء می كرد. او در تاسیس و سازمان دادن و هماهنگ كردن و تاكید بر لزوم تشكیلات مجامع اسلامی مهارت شگرفی داشت ، اما نقش عمده وی جهت دادن و توجیه این مجامع به اسلام راستین انقلابی و هدایت آنها در كانال واقعی و صراط مستقیم و جلوگیری از انحرافات و برداشتهای غلط، و غربگرایی و شرق زدگی قشر روشنفكر بود.

رابطه و سابقه او با امام خمینی (ره ) و اعتماد كامل امام (ره) به وی ، شهید بهشتی را در سالهای مبارزه به صورت یكی از صاحبان سر امام و راز دار انقلاب در آورده بود و نقش خود را در این رهگذر به خوبی ایفا می كرد.

دكتر بهشتی مردی بسیار تیز هوش و كاردان و مدبر بود و در كارهای انقلابی مانند اعتصابها، راه پیماییها، نوشتن اعلامیه ها، جبهه گیریها و برخوردها صاحبنظر و قطب ارشاد و مرجع رجوع و تصمیم گیرنده بود. وی در انجام كارهای حساس همواره از دوستان نزدیك و با وفای خویش مدد می گرفت . به این جهات عدیده ، دشمنان انقلاب اسلامی به یاری نابخردان داخلی دفتر مركزی حزب جمهوری اسلامی را در سرچشمه تهران مورد هدف قرار دادند، چرا كه اولین هدفشان از میان برداشتن رهبر حزب یعنی شهید آیت الله دكتر بهشتی بود.[1]